فهرست
مقدمه
محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه شهید بهشتی
ابوذر ابراهیمی ترکمان، رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
دكتر محمد روشن، معاون حقوقی و امور مجلس وزارت علوم
دكتر فوزي محفوظ، رئيس مؤسسه عالي تاريخ تونس معاصر دانشگاه منوبه
دكتر فلاح حسن عبدالحسين، رئيس دانشگاه مستنصريه بغداد
دكتر عده فلاحي، مشاور ارشد سابق وزیر امور دینی و اوقاف الجزایر، نویسنده و صاحب نظر سرشناس امور سیاسی و فرهنگی
دكتر طهرانچي، رئيس دانشگاه شهيد بهشتي
دكتر سليمي، رئيس دانشگاه علامه طباطبایي(ره)
دكتر طالب بن عیسی السالمی، معاون بینالملل دانشگاه نزوي عمان
دكتر عباس زراعت، رئيس دانشگاه كاشان
دکتر علي عبدالله محمد المحمود، استاد مؤسسه قطر فانديشن
دكتر علياكبر ولايتي، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام
دكتر حماش حسين، رئيس دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه ابوالقاسم سعدالله
اساسنامه
اجتماع المجمع العلمي و الجامعي الإيراني ـ العربي للحوار الثقافي
مقدمه
ايران و جهان عرب به دليل مشتركات ديني، فرهنگي ، تاريخي و تمدني ،اشتراكات ژئوپلتيك و ژئواستراتژيك، همگونگي در تقابل با مدرنيته و جهان غرب، تعدد اقوام و اديان و وجود قرابت هاي زياد زباني از زمينه هاي مناسبي براي گفتگو در حوزه ی فرهنگ برخوردار هستند . اين گفتگوها موجب ترويج فهم و مدارا جهت افزايش همكاري ها ، ايجاد احترام و تقويت صداي اعتدال و آشتي جهت آرام كردن تنشهاي مذهبي و فرهنگي و همچنين شناسايي دغدغههای مشترك فرهنگي و پيدا كردن راهحلها در قالب همکاریهای جمعي و گروهي خواهد شد، مضاف بر اينكه ايجاد همگرايي بين كشورهاي اسلامي را به دنبال خواهد داشت .
بدين منظور نشست گفتگوي فرهنگي ايران و جهان عرب با موضوع تاسيس مجمع علمي و دانشگاهي ايران و جهان عرب براي گفتگوهاي فرهنگي در تاریخ 21/2/95 در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد . ما حصل اين نشست در مجموعه اي كه پيش رو داريد گردآوري شده است كه اميد است مورد استفاده ی علاقمندان و پژوهشگران اين حوزه قرار گيرد .
محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه شهید بهشتی
وجه فرهنگی، تمایز انقلاب اسلامی ایران با انقلابهای دیگر جهان است. با مرور تاریخ کشورهای اسلامی در سده های اول ظهور اسلام درخواهیم یافت روابط اجتماعی و فرهنگی کشورهای اسلامی در سایه ی دین مبین اسلام و زبان عربی که زبان قرآن است پدید آمد و تعاملات اجتماعی و فرهنگی کشورهای اسلامی به هم زیستی مسالمت آمیز اقوام و طوایف غیر مسلمان، در جامعه ی اسلامی منجر شد.
بيشك دانشگاه در علم و اندیشه و ایجاد فضای اسلامی و گسترش اخوت و برادری نقش اساسي دارد. دانشگاهها با پیشگیری از بسیاری سوءتفاهمها میان کشورهای اسلامی میتوانند زمینه ی مناسبتری برای شناخت سایر کشورها فراهم کنند تا سیاست گذاری کشورها در قبال یکدیگر بر مبنای سنجیدهتری صورت گیرد.
دانشگاه مدار اندیشهورزی، عقلانیت و مداراست و میتواند زمینهساز صلح و دوستی و آرامش برای منطقه باشد. بر همین اساس دانشگاه شهید بهشتی با توجه به شناخت و سابقه ی اسلامی در جهان اسلام و برنامه ی متعالی جمهوری اسلامی برای ارتقای جایگاه جهان اسلام در هندسه ی قدرت جهانی تمایل دارد دیپلماسی دانشگاهی را در چارچوب دیپلماسی عمومی و فرهنگی کشور در دستور کار قرار دهد و در این راستا خواستار آن است که در چارچوب فرهنگ والای اسلامی و پیروی از قرآن زمینه را برای ایجاد اخوت اسلامی و زیست روحانی و فرهنگی با همراهی دیگر دانشگاههای کشورهای اسلامی فراهم کند.
باور داریم منطقه تشنه ی تعالیم ناب اسلامی است و راه بازگشت به زیست وحیانی، بازگشت دوباره و برادرانه است و این مهم با احترام متقابل و بدون هرگونه نگاه منفی به یکدیگر مقدور است. انشاءالله دانشگاه کانون دیپلماسی دانشگاهی مبتنی بر عقلانیت، تدبیر و امید در منطقه و جهان اسلام باشد.
ابوذر ابراهیمی ترکمان، رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
خدای بزرگ را شاکرم که در شرایط پیچیده ی جاری در جهان اسلام، نخبگان و دانشگاهیان ایرانی و عربی از مسیر گفتگوهای فرهنگی فرصتی را فراهم کردهاند تا در یافتن راههای توسعه و تقویت ارتباطات و تعاملات هر چه بیشتر فرهنگی و علمی میان دو ملت بزرگ ایرانی و عربی به مثابه ی دو بال حیاتی فرهنگ و تمدن اسلامی به درک مشترک برسند.
روابط ایرانیان و عربها به هزاره ی اول پیش از میلاد مسیح برمیگردد. این دو ملت همواره در طول تاریخ اجزاي جدانشدني پیکره ی امت واحد اسلامی بودهاند و در منطقه ی جغرافیایی مشترکی زندگی کردهاند که قلب عالم قدیم شناخته میشود. روابط بین دو ملت به هزاره ی اول پیش از میلاد مسیح برمیگردد که شامل روابط سیاسی و بازرگانی و تعامل فرهنگی و تمدنی ميشود.
این منطقه ی جغرافیایی شاهد بروز تمدنهای بزرگی بوده که در کنار هم زندگی کرده، گفتگو و رقابت کردهاند و نیز با هم به جنگ پرداخته و عاقبت به تفاهم رسیدهاند. از جمله ی این تمدنها میتوان به تمدن اسلام، بابل و نینوا، و سپس ممالک هخامنشی، آرامی و عربی اشاره کرد.
دو ملت ایران و عرب همواره در ساخت تمدن اسلامی نقش محوری ایفا کردهاند. تمدن اسلامی در طول ده قرن از رشد و گسترش خود بسیاری از اقوام مسلمان را دربر میگرفته است که اکنون در قارههای آسیا، افریقا و اروپا پراكندهاند؛ همه این اقوام در غنیساختن این تمدن سهیم بودند اما در این میان، دو ملت ایران و عرب نقش اصلی و محوری ایفا کردند.
از قرن اول هجرت، ایران با همه ی گستردگی خود در شرق و شمال، وارد جرگه تمدن و فرهنگی شد که آیین بلند اسلام با همه ی محتوای انعطافپذیر و تسامحبخش، آن را فراهم آورده بود. در جستجوی اسامي انديشمندان نامدار اسلامي قرون مختلف به اسامی مراكز تمدني و فرهنگي برميخوريم که زادگاه آنان بود. اساطير شهيري چون بغدادي، اصفهاني، حلبی، شیرازی، تبریزی، همدانی، بخاری، طبری، طرابلسی و... بنابراين، سطح هم دلی و هم فکری آنان بسیار بالاست و نقش این منطقه ی جغرافیایی و گستره ی تمدنی در همه ی زمینههای علمي، ممتاز و برجسته است.
نام شهر اصفهان همواره پس از بغداد که به مدت پنج قرن پایتخت دولت اسلامی بود، در مرتبه ی دوم میآید و شاهد خيزش دانشمندان يگانهاي از سرزمين فارس هستيم كه سهم بهسزایی در زمینههای مختلف دانش چون قرآن کریم، روایت، زبان، ادبیات، تاریخ، جغرافی، سفرنامه، فلسفه، منطق، نجوم، حساب، طب، شیمی و... داشتهاند.
طی چهارده قرن گذشته، مساجد، موزهها، مدرسهها و کتابخانهها به صورت مراکز فعال فرهنگی عمل میکردند كه در این بُرهه ی زمانی عنایت و توجه ویژه ی ایرانیان نسبت به زبان عربی همچنان ثابت مانده است زیرا آن ها اذعان دارند که این زبان مرتبه و جایگاه خاصی دارد و علت این امر آن است که زبان عربی زبان قرآن کریم و علوم قرآن است. ایرانیان از افتادن در دام تغيير حروف و رسمالخط زبان، از عربی به لاتین، نجات پیدا کردند و آنگونه که دیگران گرفتار این دام شدند، به دام نیفتادند، زیرا این امر موجب منسوخشدن میراثی ریشهدار میشد که عمر آن به بیش از یکهزار سال میرسید.
ایران امروز، بیش از دو میلیون کتاب خطی به زبان عربی دارد که شامل زمینههای مختلف علوم و معارف میشود. روابط ایران و عرب طی قرنهای متمادی، عناصر مشترک بسیاری داشته و هماهنگی و تفاعل میان آنها برقرار بوده؛ این واقعیت علیرغم همه ی تنشهای موقت که گاه بروز پیدا کرده، ادامه یافته است. با توجه به تعاملات علمي و فرهنگي غني گذشته، امروز تمدن نوين اسلامي جز با مساعي ايراني و عربي شكل نميگيرد كه در اين راستا، لازم است به سوي همافزايي و تجميع ظرفيتهاي گسترده جهان اسلام پيش رويم.
امروز به دليل دخالت بيگانگان و ايجاد تفرقه و تشتت در گستره ی جهان اسلام ظرفيتهاي وسيعي نهفته مانده، بنابراين، وظيفه ی دانشگاهيان، فرهيختگان و انديشمندان ايران و عرب است كه با پينهادن روشهاي روزآمد و بهينه، زمينه را جهت نزديكي و همكاري علمي و فرهنگي فرآهم آورند. امروز مسئله ی گفتگوی ایران و جهان عرب را به این جهت مطرح میكنيم كه بتوانیم از طریق آن، صفوف خود را فشرده و محکم کنیم و جلوی از هم گسیختگی آن را بگیریم.
هدف از گفتگوی ايران و جهان عرب تحکیم و تعمیق نکات مورد توافق طرفین در عرصههاي اندیشهورزي، عقايد و فقه ، پایهریزی نظام مطالعاتي و پژوهشي مشترك در زمینه ی تحقیق و نشر میراث مشترک ، هماهنگی در تعاملات علمي و فرهنگي و هماهنگی نخبگان، دانشگاهيان و انديشمندان در عرصههاي علمي و فرهنگي است.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي به منزله ی مقر ديپلماسي فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در صدد جلب همكاري كشورهاي عربزبان براي تأسيس دبيرخانهاي است تا بهتر بتوان زمينه ی همكاري و تعامل و گفتگو را دنبال كرد؛ در اين راستا اقداماتي نيز صورت گرفته است كه از آن جمله ميتوان به برگزاري سه پيشنشست گفتگوهاي فرهنگي با حضور استادان ايراني و عرب در كشورهاي قطر، تونس و لبنان اشاره كرد. امروز با برگزاري چهارمين نشست مشترك دانشگاهيان ايران و كشورهاي عربي با همکاری دانشگاههای ایران و میزبانی دانشگاه شهید بهشتی، اميدواريم با هم دلي و تشريك مساعي نخبگان و استادان زمينه ی لازم جهت برداشتن قدمهاي بعدي در اين زمينه هموار شود.
دكتر محمد روشن، معاون حقوقی و امور مجلس وزارت علوم
زبان عربی که زبان اسلام است، از دوره ی ابتدایی و تا پایان دوره ی متوسطه در همه ی رشتهها تدریس ميشود و این امر باعث شده همه ی دانشآموختگان ایرانی با زبان عربی آشنایی داشته باشند. ادیبان بزرگی در ادبیات عرب نسب ایرانی دارند؛ این امر نشاندهنده ی علاقه ی ایران به ادبیات عرب است اما این مسئله که زبان عرب، زبان قرآن و سنت نبوی است، مهمترین دلیل علاقه ی ایرانیان به زبان عرب است.
وزارت علوم تصمیم دارد در دوره ی پسابرجام، دیپلماسی علمی خود را توسعه دهد و در این میان برخی کشورها را به عنوان کشور هدف تعیین کرده است؛ کشورهایی که دارای سه ویژگی مسلمانبودن، عرببودن و حضور در منطقه باشند، در اولویت قرار دارند. پیام شریعت ما صلح و دوستی است. متأسفانه گروهی پیام را به گونه ی دیگری منتقل میکنند كه اميد است جایگاه اسلام همانگونه که هست، شناخته شود.
دكتر فوزي محفوظ، رئيس مؤسسه عالي تاريخ تونس معاصر دانشگاه منوبه
ما دو ملت برادر هستيم و دوست داريم پيام خود را با صراحت و شفاف به برادر خود برسانيم. ما در تونس نشستي با حضور شخصيتهاي علمي برگزار كرديم و علاقه داريم روابط خود را با ايران مستحكمتر كنيم تا با آشنايي بيشتر فرهنگ خود را گسترش دهيم. ما امروز دچار چنددستگي و اختلاف شدهايم.
امروز كشورهاي عربي به دو بخش تقسيم ميشوند: بخش اول، كشورهايي كه مهد پيدايش دين اسلام هستند و بخش ديگر، كشورهاي صاحب تمدن كه به اسلام گرايش پيدا كردند مثل ايران و كشورهاي شمال افريقا. ما در مغرب عربي در دورههاي مختلف از علماي ايران استفاده كردهايم. كشور مغرب حداقل پانصد هزار ايراني را ميزباني كرده است. اولين خلافت شيعه در شهر مهديه تونس تشكيل شد. اصول فلسفه ی شيعه را در زمان نعمان بنا گذاشتند. اين انديشه به لطف فاطميون با فتح مصر گسترش يافت. ما بايد واقعگرا باشيم، بعضي از برادران از بنده درباره ی تروريسم سؤال كردند؛ گويي چهره شهروند عرب با تروريسم و افراطگرايي ممزوج شده، در حاليكه اين موارد استثناست. برخي ميخواهند عزم ما را درهم بشكنند و آزادي و كرامت جوامع ما را خدشهداركنند. امروز پديده افراطيگري در تونس وجود دارد و ما به آن عادت نكردهايم. تونس ارتش ندارد. مردم تونس تحصيلكرده هستند و جامعه ی تونس توانمند است. بعضي كشورها مثل عربستان فكر ميكنند از اين صحنه دور هستند در حاليكه در معرض اين آسيب قرار دارند. بايد خودمان را ارزيابي كنيم. هميشه مشكلات از جانب غرب نيست. مشكل ما، مشكل فرهنگ و آموزش است. چهل درصد جمعیت تونس جوان هستند و اكثراً به دنبال تحصيل در اروپا هستند. ارزيابي منفي نسبت به دانشگاههاي كشورهاي عربي و اسلامي وجود دارد. فرهنگي كه امروز در جوامع اسلامي عرضه ميشود، ضعيف است.
بايد جوانان در عرصه ی گفتوگو فعال باشند. در اين سالن ریشسفيدهاي زيادي هستند، گويي اين نشست به جوانان ارتباط ندارد. در واقع جوانان ما غایب هستند و با آن ها ارتباطي نداريم. بايد خطاب ما به آنها باشد. در واقع امروز با يك عدم انسجام در مواضع رسمي و مردمي مواجه هستيم. ما با شيعه و سني و اكثر مذاهب هيچ مشكلي نداريم؛ يك ملت هستيم و مردم تونس اصلاً چنين نگرشي ندارند. بايد براي آينده ی خود استراتژي تعيين كنيم و چارچوبهاي واقعي را بر اساس تواناييهاي بالقوه و بالفعل ارائه دهيم. بيم آن دارم كه فقط حرف بزنيم و نتوانيم به اهداف خود برسيم. بعد از جلسه بايد وارد عمل شويم و گفتمان خود را ادامه دهيم و تبادل نظر كنيم. اين موضوع بايد تداوم داشته باشد.
دكتر فلاح حسن عبدالحسين، رئيس دانشگاه مستنصريه بغداد
نخستين بار است كه در چنين جلساتي در ايران شركت ميكنم. ما به دنبال گفتگو هستيم و ميخواهيم طبق يك روش مشخص باشد. بايد درباره ی ابزار اين گفتگو صحبت كنيم. چون جهان عرب با چالشهاي زيادي همچون افراطگرايي و... روبروست. پيشنهاد من اين است كه برنامههاي جايگزين مثل جهانگرايي را مطرح كنيم. بايد از ايران بهدلیل اينكه نخبگان را در تهران جمع ميكند تشكر كنيم. امروز فرهنگ بهترين راه براي نزديكي كشورهاست. فرهنگ و انديشه، مشكلات سياسي را رفع ميكند.
دكتر عده فلاحي، مشاور ارشد سابق وزیر امور دینی و اوقاف الجزایر، نویسنده و صاحب نظر سرشناس امور سیاسی و فرهنگی
از برگزاري اين نشست خرسند هستم. دوست داشتم رئيس دانشگاه شهيد بهشتي درباره شهيد بهشتي كه از اركان اصلي انقلاب و از مجاهدان بودند، صحبت كنند. اي كاش بيشتر درباره ايشان صحبت ميشد كه انديشمندان عرب ايشان را بهتر بشناسند. ما براي زندهكردن ارزشهاي اسلامي و انقلابي به اينجا آمدهايم. بهشتي از علماي بزرگي بود كه پروژههاي عظيمي داشت. ايشان از مؤسسان دولت اسلامي در ايران بود و تأكيد زيادي بر گفتگوي ايران و عرب داشت.
ما بايد دنبال فرهنگ وحدت باشيم و لازمه ی آن اين است كه با فرهنگ خود آشتي كنيم. بايد دنبال كارهاي عملي باشيم. متأسفانه امروز تئوريهاي غرب را بازتوليد ميكنيم. باید تلاش كنيم خودمان تئوريسازي كنيم. درباره گفتگوي ايران و جهان عرب سمينارهاي زيادي برگزار شده است. براي پاسخ به اين سؤال كه ايران چه جايگاهي در نگاه عربها دارد و عربها در مسائل فرهنگي چه جايگاهي نزد ايرانيان دارند، نياز به گفتگوي مشترك داريم. بايد زبان مشترك داشته باشيم.بايد حتماً برنامه ی مدون داشته باشيم و دبيرخانه تأسيس کنیم.
دكتر طهرانچي، رئيس دانشگاه شهيد بهشتي
واقعيت اين است كه رؤساي دانشگاه بر ارتباط دانشگاههاي ايران و جهان عرب تأكيد دارند. بيش از نيم قرن است كه ارتباط دانشگاههاي خود را با جهان عرب تنظيم كردهايم، اما آنچه اتفاق افتاده فاصله زيادي با توقعات دارد.
دانشگاههاي ايران با حركتهايي كه در جهان علم داشتهاند، خود را بهمنزله ی قدرت نوظهور علمي مطرح کردهاند. اعتقاد داريم بايد يك جغرافياي علمي بسازيم. اگر تنها بخواهيم، نميتوانيم. نزديكترين كشورها برادران ما در كشورهاي عربي هستند؛ هم مردم و هم دانشگاههاي ما به گفتگوي فرهنگي نياز دارند. بايد بتوانيم راه صلح وآرامش را براي منطقه دنبال كنيم.
دكتر سليمي، رئيس دانشگاه علامه طباطبایي(ره)
من به عنوان رئيس تنها دانشگاه علوم انساني در ايران صحبت ميكنم. در ابتدا لازم ميدانم مفهوم فرهنگ را تعريف كنم. به نظر من مفهوم آن در زبان فارسي و عربي با آنچه در لاتين است، تفاوت دارد. كلمه Culture با رشد مادي همريشه است. همانطور كه در Agriculture كه در زمينه كشاورزي است، بيشتر رشد مادي مدنظر است. در حاليكه فرهنگ در زبان فارسي و الثقافه در عربي گسترش و تعالي در حوزه ی ارزشهاست. براي همين رابطه ی ايران و جهان عرب ميتواند با آنچه در غرب است تفاوت داشته باشد.
فرهنگ مانند روح جوامع در حال تكامل و دگرگوني است. فرهنگ امري ايستا و جداكننده از يكديگر نيست بلكه با نظامهاي معنايي ديگر نكات مشترك و بده بستان و تعامل دارد. دورههایی از تاريخ دورههاي شكوفايي هستند كه فرهنگها توانستند با يكديگر همافزايي داشته باشند. در تحقيقي كه در زمينه ی فرهنگ اسلامي انجام دادهام، به تبادلات فرهنگهاي ايراني و عرب پرداختهام. امروز شرايط براي يك جهش تاريخي مهياست. ميتوانيم از فرهنگ اسلامي بهمثابه ی يك الگو بين نظامهاي معنايي مختلف و زمينه ی تبادل بين آنها استفاده كنيم. در جريان شكلگرفتن جهان اسلام به شكل غيرطبيعي در منطقه خاورميانه بسياري از نظامهاي معنايي و بسياري فرهنگها در تعامل با نظامهاي معنايي تعبير شدند در حاليكه هويتها نظام معنايي خود را در تعارض با نظامهاي معنايي ديگر تعريف ميكنند. قدرتهاي غربي كه هويتهاي سياسي جعلي را در خاورميانه ساختند انتظار داشتند به دنبال تقابل سياسي برساخته ی نظامهاي معنايي و فرهنگهاي متعارض به گونهاي جديد با هم تعارض پيدا كنند. در اين منطقه تقابلهاي سياسي سابقه ی تاريخي داشت بهويژه از دوران صفويه و عثماني. اكنون نيز منطقه مملو از تعارضات فرهنگهای مقابلهجوست؛ فرهنگهايي كه خود را در تعارض با ديگران تعريف ميكنند و اين امر سبب شده است تعارضات سياسي به تعارضات هويت تبديل شود كه حتي با توافقات سياسي امكان از بين رفتن آن نيست.
چنين همايشهاي فرهنگي ميتواند نظامهاي معنايي را به بستر درست خود بازگرداند زیرا تعريفي كه از فرهنگ كرديم، متصلب نيست. فرهنگها سيلان و تقابل دارند. من فكر ميكنم جامعه ی دانشگاهي رسالت تاريخي دارد. جامعه ی دانشگاهي ميتواند شرايطي در جهت ساختن هويتها و فرهنگهاي جديد بين نخبگان فراهم آورد. الگوگيري از شرايط تاريخي ميتواند به حلقه ی وصل نظامهاي معنايي و هويتي تبديل شود. ما به دليل مسلمان بودن فرقي بين خودمان و دانشگاههاي عرب احساس نميكنيم چون ميبينيم همكاران ما به زبان قرآن صحبت ميكنند. همين هويت نشاندهنده ی نظام معنايي ما با جامعه ی عرب است.
دكتر طالب بن عیسی السالمی، معاون بینالملل دانشگاه نزوي عمان
من زبان فارسي نميدانم لذا زبان عربي را برگزيدم،چون زبان قرآن است. براي من مايه ی خرسندي است كه از طرف کشور عمان و مردم و دانشگاهيان در اين نشست حضور دارم. اميدوارم ارتباط دانشگاهها بيشتر شود. ما به طور مرتب به برگزاري چنين نشستهايي نياز داريم. دو عضو مهم كالبد كشورهاي اسلامي مساجد و حوزههاي علميه و دانشگاهها هستند. مساجد امروز نقش خود را از دست دادهاند و ما شاهد از هم گسيختگي و تشتت در دانشگاهها هستيم كه اين امر خطير را به عهده بگيرد. دانشگاهها بايد عامل مهمي در تقويت اعتماد باشند. ملت و دولت و رهبري عمان در نزديكي به ديگر كشورها پيشتاز هستند. كشور عمان داراي ثبات سياسي و فرهنگي است و ايران وجهه ی خوبي در عمان دارد. فرهنگ غني اسلام در آنجا جاری است. افراد از نژادهاي مختلف همه مورد قبول هستند و در جامعه ی ما تندروي و افراطيگري جايي ندارد.
دكتر عباس زراعت، رئيس دانشگاه كاشان
اميدوارم در اين نشست بخشي از رسالت خود را در ارتباطات جهاني انجام دهيم. در عصر حاضر يكي از مهمترين راههاي ارتباط بينالمللي از طريق آموزش عالي است. امروز تبادلات فرهنگي رتبه ی سوم را در جهان دارد. در ايران نيز در اسناد و برنامهريزيها به اين مسئله توجه شده است. دولت ايران موظف است سياستهاي خود را بر اساس ائتلاف و اتحاد با جهان اسلام قرار دهد و رابطه ی برادرانه و صميمانه ای با برادران خود داشته باشد. سند راهبردي دانشگاه كاشان هشت چشمانداز دارد كه دو مورد آن به ارتباط با كشورهاي اسلامي مربوط است. در سندهاي بخشي و فرابخشي ده ماده را به اين امر اختصاص دادهايم. و ده مؤلفه ی تعريف شده كه راه را براي تبادلات فرهنگي فراهم ميكند.
از زمان تأسيس دانشگاه كاشان چهل سال گذشته است. این دانشگاه حدود هشت هزار دانشجو در رشتههاي مختلف دارد و جزو دانشگاههاي برتر كشور است كه آمادگي دارد در زمينه ی تبادلات فرهنگي، بهويژه در زمينه ی علوم قرآن و حديث و ادبيات عرب با ساير دانشگاههاي جهان اسلام گامهاي اساسي بردارد.
دکتر علي عبدالله محمد المحمود، استاد مؤسسه قطر فانديشن
زبان عربي به زبان فارسي نزديك است. زماني كه ریيس دانشگاه علامه صحبت ميكرد گمان كردم به زبان عربي صحبت ميكند زيرا كلمات مشابهي بين زبان فارسي و عربي وجود دارد. ما در قطر در دانشگاه جرج تاون گفتگوهاي فرهنگي بين ايران و عرب را ميزباني كرديم و تأكيد نمودیم كه نقاط مشترك زيادي وجود دارد. به سوره ی حجرات اشاره ميكنم:
«ان جائكم فاسق بنباء فتبينوا»
نبايد به رسانههاي گروهي گوش دهيم و عليه ايران و يا بالعكس حكم صادر كنيم. در روزنامه ی رأي اليوم سرمقاله مينويسم. به دنبال اين هستیم كه دو ملت ايران و عرب را جمع كنيم و به نكات مشترك برسيم. متأسفانه ادعاهاي نامناسبي درباره ی ايران مطرح ميشود و درباره ی عربها نيز صحبتهاي مشابهي مطرح ميشود.
گفتگوي مستقيم بسيار مناسب است. اين گفتگوها بايد شكل سازماني به خود بگيرد. در قطر شصت درصد از شيعيان و سنيها بهلحاظ بيولوژيكي ريشه ی ايراني دارند. ايران همسايه ی ماست و امريكا و انگليس و فرانسه همسايه ی ما نيستند. ما نميتوانيم اين رودخانه را از مسير اصلي خود خارج كنيم. ما منافع مشتركي داريم و به سياستمداران اعتماد نداريم. بايد به مسائل اصلي تأكيد كنيم و با يكديگر تبادل علمي داشته باشيم.
دكتر علياكبر ولايتي، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام
بنده خود را مغبون ميدانم كه از آغاز نشست حضور نداشتم كه از اظهارات شما استادان كشورهاي اسلامي استفاده كنم. اين قدمهايي كه برداشته شد، مبارك است و بايد زودتر برداشته ميشد. با كمال تأسف دير شروع شد. انشاءالله تدبيري شود در آينده استادان بيشتري از كشورهاي اسلامي حضور داشته باشند.
شايد اين سؤال مطرح شود كه ضرورت ارتباط بين مسلمانان و كشورهاي اسلامي چيست؟ ما يك امت واحد هستيم.آنچه در قرآن كريم و سنت پيامبر(ص) آمده و در گذشته بين كشورهاي اسلامي مرسوم بوده، همين ارتباطات بوده است. در گذشته اگر مرزهايي بين كشورهاي اسلامي بوده بين اصحاب فرهنگ و علم مرزي نبوده است. از اواخر قرن هفتم میلادی حضور مسلمانان در اندلس گسترش یافت تا اواخر قرن پانزدهم قريب به هشتصد سال که بزرگاني مثل ابن رشد، محي الدين عربي و... همهساله هيأتي به كشورهاي اسلامي ميفرستادند تا اندلس از مشرق اسلامي استفاده كند. بنابراين آرزوي ما اين است كه اگر بين كشورهاي اسلامي مرز هم است رفت و آمد مسلمانان آسان باشد. ما كمتر با هم ارتباط داريم و اين باعث ميشود آنهايي كه از اسلام نفرت دارند، از اين مسئله استفاده كنند. كشورهايي كه سابقه ی استعماري دارند، در ايجاد تفرقه بين مسلمانان نقش دارند.
در غرب كاتوليك، پروتستان و ارتدوكس با هم زندگي ميكنند اما در كشورهاي اسلامي يك عده براي اختلاف بين مسلمانان محرك هستند. از علما و خواص جامعه ی اسلامي انتظار میرود مسئول وحدت بين مسلمانان و تقريب بين آنها باشند. اختلاف بين شيعه و سني خيلي كمتر از اختلاف بين كاتوليك، پروتستان و ارتدوكس است. ما در توحيد و نبوت و معاد مشترك هستيم. از زماني كه اختلاف شروع شد، در وضعيت خوبي نيستيم.
دانشگاهيان بايد پرچمدار وحدت بين جهان اسلام باشند. در روز قيامت بر اساس علم و فهم افراد و آشنايي آنها با حقایق از آن ها سؤال ميكنند.خداوند از هركس به اندازه ی وسعش انتظار دارد. اميدوارم اين مجموعه مبدأ خير شود. صرف نظر از بازيهاي سياسي و اختلافات تصنعي بين كشورهاي اسلامي حداقل دانشگاهيان فارغ از اين اختلافات با هم ارتباط داشته باشند و اين حلقه كه بين دانشگاهيان شكل گرفته گسترش يابد. به يقين اين مقدمهاي براي همبستگي بين فرهنگها و علما و منشأ خيري براي جهان اسلام خواهد بود. آرزوي ما اين است كه با بقيه ی جهان اسلام و به ويژه جهان عرب رابطه داشته باشيم.
اين نشست مقدمه است البته كافي نيست بلكه بايد ادامه پيدا كند. پيشنهاد ميكنم در ايران چند جلسه ی متوالي داشته باشيم و از تعداد بيشتري از جهان اسلام و عرب دعوت كنيم. هر مبحثي كه مطرح ميكنيم، جدول زمانبندي براي اجلاس بعدي داشته باشيم و اين كميته براي هر جلسه دستور جلسه مشخص كند. هركدام از جلسات مكمل قبلي و حساسيتزدا باشد. استادان و دانشگاهيان بايد به هم نشان دهند شايد بين علما اختلاف باشد، در عين حال ميتوانند برادروار پيش روند.
دكتر حماش حسين، رئيس دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه ابوالقاسم سعدالله
چه بسا دو كشور از لحاظ سياسي ارتباط قوي نداشته باشند، اما اين نبايد مانع روابط علمي و دانشگاهي شود. مسئله ی فلسطين، مسئله ی محوري است. اگر قرار است اين مشكل حل شود، زمينهسازي آن از متفكران شروع ميشود. هيچ دليل عقلي و شرعي وجود ندارد كه من پيرو يك مذهب هستم. ما نبايد به مذهب ديگر توهين كنيم، بايد روي مشتركات خود تأكيد كنيم. مهم، دفاع از كليت اسلام است. جهان اسلام بدون رودربايستي مورد تهاجم غرب است.
بسمه تعالی
اساسنامه
«مجمع علمی و دانشگاهی ايران و كشورهای عربی برای گفتوگوهای فرهنگی»
مقدمه
در شرایطی كه گسترش افراطگرايي و خشونت در جهان اسلام آسیبهای زیادی بر امت اسلامی وارد کرده و تعصب، نابردباری و عدممدارا را جايگزين عقلانیت، تفاهم و همكاری کرده است؛ نمایندگان تعدادی از مراکز علمی، دانشگاهی و پژوهشی ایران و برخی کشورهای عربی حاضر در نشست «نخبگان و دانشگاهیان ایران و كشورهاي عربی برای گفتوگوهای فرهنگی» که در تاریخ 22/2/1395 (برابر با سوم شعبان 1437 و یازدهم می 2016) در دانشگاه شهید بهشتی در تهران برگزار شد، توافق کردند با تأسیس «مجمع علمی و دانشگاهی ايران و كشورهای عربی برای گفتوگوهای فرهنگی»، بستر مناسب را جهت گفتوگو، تعامل و گسترش همکاریهای مشترک و مستمر در زمینههای علمی و فرهنگی فراهم آورند.
به این منظور، بر اهداف و مفاد مربوط به وظایف و ساختار این مجمع به شرح زیر توافق شد:
الف: اهداف
1. تقویت عقلانیت، اعتدال و درک مشترک در مناسبات و ارتباطات میان جوامع اسلامی با تأكيد بر نقش سازنده دانشگاهيان.
2. تسهیل و گسترش ارتباطات و گفتوگوهای مستمر و سازنده میان انديشمندان ایران و جهان عرب با بهرهگیری از ظرفيتهای فرهنگي.
3. هماندیشی براي یافتن راهحلهای مشترک جهت برونرفت از چالشهای موجود در روابط ایران و كشورهاي عربي.
4. همکاریهای مشترک علمی و فرهنگی در انتشار فصلنامه، کتاب، برپایی همایشها، نمايشگاهها و نشستهای علمی و آموزشی و نيز تبادلات علمی و فرهنگی با توجه به اهداف فوق.
ب: اصول حاكم
1. تأكيد بر وجه علمی و فرهنگی گفتوگوها در تحققبخشيدن به ايده گفتوگوهای فرهنگی
2. تأکید بر مشترکات و پيوندهاي تاريخيـ فرهنگی طرفهای گفتوگو
3. تأکید بر حضور دانشگاهيان و انديشمندان در گفتوگوهای فرهنگی
ج: ساختار
1- مجمع عمومی:
اعضای مجمع عمومی را نمايندگان دانشگاهها و مراكز علمی و پژوهشی كه در نشست مشورتی مورخ 22/2/1395 (برابر با سوم شعبان 1437 و یازدهم می 2016) در دانشگاه شهيد بهشتی تهران مشاركت داشتهاند، تشكيل میدهند كه عبارتند از نمايندگان:
دانشگاه
كشور
وظايف اصلی مجمع عمومی عبارت است از:
پذيرش اعضای جديد
انتخاب اعضای شورای سياستگذاری
انتخاب مسئول دبيرخانه
بررسي و تصويب بودجه سالانه مجمع
بررسي و تصويب هر گونه تغيير و تحول در ساختار مجمع
تبصره: اعضای مجمع عمومی هر دو سال يك بار و يا در شرايط ضروري تشكيل جلسه میدهند.
2- شورای علمی و سياستگذاری:
اعضای شورا حداكثر یازده نفر هستند و توسط مجمع عمومی انتخاب میشوند.
وظايف شوراي علمی و سياستگذاری شامل موارد ذيل است:
الف: تعيين سياستها و خطمشیهای كلان مجمع
ب: تصويب برنامهها و محورهای علمی فعاليتها
ج: نظارت كلی بر محتوای علمی فعاليتها
تبصره: جلسات شورای سياستگذاری هر سال حداقل يك بار تشكيل میشود.
3- دبيرخانه:
-دبيرخانه مجمع حكم كميته اجرايی را دارد، مسئول آن را مجمع عمومی انتخاب میکند و وظايف آن به شرح ذيل است:
الف: پيشنهاد طرحها، برنامهها و بودجه دو سالانه مجمع به مجمع عمومی
ب: پيشنهاد درخواست عضويت اعضای جديد
ج: اجرای مصوبات مجمع عمومی و شورای علمی سياستگذاری
• تبصره 1: محل استقرار دبيرخانه از زمان تأسيس مجمع به مدت دو سال در دانشگاه شهيد بهشتی است و هرگونه تغيير احتمالی مكان استقرار دبيرخانه در مجمع عمومی بررسی و تصويب خواهد شد.
• تبصره 2: آييننامه اجرايی از سوی دبيرخانه مجمع تدوين میشود و پس از تأييد اعضای مجمع عمومی ملاك عمل قرار میگيرد.
• اين اساسنامه در نشست مشورتی تهران در دانشگاه شهيد بهشتی در مورخ 22/2/95 (برابر با سوم شعبان 1437 و یازدهم می 2016) مورد موافقت نمايندگان دانشگاههای نامبرده قرار گرفت و امضا شد.
اسامی نمايندگان دانشگاهها آقایان وخانمها:
1. دكتر فوزي محفوظ، رئيس مؤسسه عالي تاريخ تونس معاصر دانشگاه منوبه
2. دكتر طالب بن عیسی السالمی، معاون بینالملل دانشگاه نزوي
3. دكتر حماش حسين، رئيس دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه ابوالقاسم سعدالله
4. دكتر صالح محسن، رئیس دانشگاه معارف لبنان
5. دكتركامل حبیب، رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه لبنان
6. دكتر محسن عبود محسن، معاون علمي رئيس دانشگاه كوفه
7. دکتر علي عبدالله محمد المحمود، نماينده مؤسسه قطر فانديشن
8. دكتر فلاح حسن عبدالحسين، رئيس دانشگاه مستنصريه بغداد
9. دكتر محمد مهدي طهرانچي، رئيس دانشگاه شهيد بهشتي
10. دكتر عباس زراعت، رئيس دانشگاه كاشان
11. دكتر ماندانا تيشهيار، مدیر دفتر همکاریهای علمی و بینالمللی دانشگاه علامه طباطبایي
12. دكتر محسن عظيمي، سرپرست دفتر همكاریهای علمی و بینالمللی دانشگاه امام صادق(ع)
13. دکتر علی اسودی، مدیر کل دفتر همکاریهای علمی و بینالمللی دانشگاه مذاهب اسلامي
14. دكتر حميدرضا شريعتمداري، نماينده دانشگاه اديان و مذاهب اسلامي
15. دكتر غلامرضا رئيسيان، نماينده دانشگاه فردوسي مشهد
16. دكتر عبدالله پارسا، معاون آموزشي و تحصيلات تكميلي دانشگاه شهيد چمران اهواز
17. دكتر رقيه رستمپور، نماينده دانشگاه الزهرا
18. دكتر علي اصغر نصرتي، نماينده پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي قم