چکیده مقالات کنفرانس بین المللی گفتگو فرهنگ فرهنگی ایران و جهان عرب
چکیده مقالات کنفرانس بین المللی «گفتگوهای فرهنگی ایران و جهان عرب در عرصه اعتدال و عقلانیت»
بسمه تعالی
چکیده مقالات همایش گفتگوی ایران و جهان عرب
اعتدال و عقلانیت
گرچه گسترش تفاهم و تعامل و تقویت نقش و سهم نخبگان در رفع چالش‌های موجود در مسیر روابط فرهنگی میان ایران و جهان عرب، می‌تواند از سوی اصحاب سیاست و در فرایند سیاست گذاری‌های فرهنگی کارگزاران سیاسی، فرهنگی، انجام شود، لکن به نظر می‌رسد مباحث فرهنگی می‌بایست به دست اصحاب فرهنگ و اندیشه واگذار شده و بهترین راه برای برون رفت از چالش‌های موجود یا محتمل گفتگوهای دوجانبه یا چند جانبه میان نخبگان، فرهیختگان و اندیشمندان ایران و جهان عرب است. از این روی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با مشارکت مجموعه ای از مراکز علمی ـ پژوهشی در شهر مقدّس قم، (به عنوان مرکز فرهنگی ـ دینی انقلاب اسلامی ایران)، درصدد است گامی اساسی در این مسیر نهاده و با عنایت به این که عقلانیّت و اعتدال، از شاخص‌های تعامل بین مذاهب و کشورها بوده و از اساسی‌ترین مؤلفه‌های دین اسلام، محسوب می‌شود، کنفرانس علمی گفتگوهای فرهنگی ایران و عرب را با محوریّت اعتدال و عقلانیّت برگزار نماید.
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در این راستا از یک سو اندیشمندان و فرهیختگانی را از جهان عرب دعوت کرده و از سوی دیگر فراخوانی جهت ارائه مقالات از سوی فرهیختگان و اندیشمندان ایرانی انجام داده است. طبیعتاً مقالات متعدّدی از سوی مراکز علمی ـ پژوهشی حوزوی یا دانشگاهی در این راستا ارائه شده است که ضمن تأکید بر ضرورت گفتگوی فرهنگی میان نخبگان، راهکارهای برون رفت و تعامل مناسب و بهتر را مدّ نظر قرار داده و فضای مطلوب در این عرصه را تصویر و تبیین نمایند.

الف) ضرورت‌های گفتگوي بين فرهنگي ايران و جهان عرب:
1.    تشدید واگرایی ایران و جهان عرب وتاثیر منفی آن بر مناسبات ایران با جهان اسلام و ضرورت تاکید بر راهکارهای فرهنگی جهت برون رفت از آن
2.    ظرفیت‌ها و قابلیتهای موجود در همسویی ایران و جهان عرب با توجه به مشتركات ديني، فرهنگي، تاريخي و تمدني، اشتراكات ژئو پلتيك و ژئو استراتژيك، همگونگي در تقابل با مدرنيته و جهان غرب و ضرورتها و سودمندیهای مربوط به بهرهگیری از این ظرفیت‌ها برای کاهش چالش‌های موجود در مسیر مناسبات فیمابین
3.    ظرفیت گسترده، مورد توافق و غیر حساس فرهنگ در حل و فصل چالش‌های موجود در روابط ایران و جهان عرب و لزوم بهره گیری از نقش مؤثر نخبگان در فراهم سازی بسترهای مناسب توسعه روابط و کاهش سوء تفاهمات
4.    آسیب‌ها و مخاطرات ناشی از تقویت همسویی اعراب وغرب ونزدیک شدن اعراب با اسرائیل بر ضد ایران
5.    فضاي حاكم بر عرصه بين المللي پس از توافق هسته اي ايران و غرب و رنگ باختن پروژه ايران هراسي
ب) اهداف گفتگوهاي فرهنگي ايران و جهان عرب:
1.    ايجاد تعارف، تفاهم و تعامل بين دو حوزه فرهنگی ایرانی وعربی و تقويت صداي اعتدال و کاهش تنش‌هاي مذهبي و فرهنگي موجود در روابط ایران و جهان عرب.
2.    شناسايي و تقویت مشترك فرهنگي و پيدا كردن راه‌حل‌ جهت برطرف نمودن دغدغه‌ها و چالش ها در قالب همکاری‌های جمعي و گروهي با استفاده از ظرفيت نخبگان فرهنگي
3.    تسهیل و تقویت همکاری‌های مشترك ميان مراكز مطالعاتي و فرهنگی ايران و جهان عرب
4.     رسیدن به تصويري واقعي از ايران ـ اسلامي در جهان عرب و بالعکس با توجه به مزیت‌ها و واقعیت‌های موجود در این دو حوزه.
5.    جلوگیری از تلاش‌های آمریکا و غرب درتبدیل کردن ایران به عنوان تهدید اول جهان عرب.
6.    جلوگيري از روند تبدیل‌شدن منازعات سياسي به نفرت‌های پایدار فرهنگي و مذهبي.
7.    پيشگيري از تحقق اجماع جهاني عليه ايران با بهره‌گیری از ابزار گفتگو و مدارا.
8.    تأسیس و راه اندازی نهادهای مردمی و دبیرخانه دائمی گفتگوهای بين فرهنگی.
ج) محتوای مقالات همایش
مقالات ارائه شده در این همایش ذیل چهار عنوان اصلی: «اعتدال و عقلانیّت در اندیشه و عمل مسلمانان»، «اعتدال و عقلانیّت در آموزه های دینی»، «اعتدال و عقلانیت در گفتگوهای فرهنگی» و «اعتدال و عقلانیّت و مقابله با افراط گرایی» قرار گرفته و پنل هایی(زیرنشست هایی) قرار داشته و صاحبان مقالات و اندیشمندان، ضمن ارائه مقاله خویش و گفتگوهای مثبت، راهکارهایی را در راستای همگرایی و تعامل بین ایران و جهان عرب، ارائه می نمایند. 
 
چکیده مقالات
اوّل: اعتدال و عقلانیّت در اندیشه و عمل مسلمانان
(1)
اعتدال در اندیشه و عمل امام موسی صدر
شریف لکزایی 
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

یکی از مسائل اصلی فلسفه سیاسی از دیرگاه مسأله اعتدال بوده است. به ویژه ارسطو در کتاب اخلاق نیکوماخوس به تفصیل آن را به عنوان یک فضیلت مورد بحث قرار داده است. فیلسوفان مسلمان نیز به تبع به بحث در این زمینه پرداختهاند و البته این موضوع همچنان در کانون توجه اندیشمندان مسلمان است. چه این که از سال 1392 با انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران اعتدال وارد گفتمان سیاسی روز ایران شد. با این حال آنچه مورد نظر است صرفاً مباحث نظری این بحث نیست که به نظر همچنان نیازمند بحث و گفتگو است. در این نوشته به اندیشه و عمل یک فیلسوف و فعال سیاسی نظری میافکنیم تا ببینیم تلفیق نظر و عمل در نزد این متفکر جهان اسلام در موضوعی مانند اعتدال چگونه به هم پیوند خورده است. ایشان از جمله صاحب نظرانی است که اندیشهاش به تفصیل با عمل پیوند یافته است و به نظر میتواند نمونه و الگوی مناسبی برای موضوع اعتدال باشد. بنابراین مقاله حاضر ضمن پرسش و گفتگو از مسأله اعتدال در اندیشه امام موسی صدر، به عملکرد وی نیز نظری میافکند و ابعادی از عمل وی را که با اعتدال مرتبط است روشن میسازد. مدعا این است که به نظر آنچه توانسته به فعالیتهای امام موسی صدر در لبنان مساعدت نماید عمل بر اساس اندیشه اعتدال در جامعه پیچیده و چندوجهی و چند فرهنگی لبنان بوده است. بر این اساس است که شاهد حضور صدر در میان بافتهای فرهنگی متفاوت در جامعه لبنانی هستیم. تصور نگارنده این است که امام صدر در پی خلق و نهادی سازی ابعادی از وجود انسان است تا در پی آن انسان و جامعه معتدل در لبنان متفاوت بروز و ظهور یابد. تأکید ایشان بر پذیرش تفاوتها، همزیستی مسالمتآمیز، همبستگی اجتماعی و تأکید بر مشترکات انسانی و بین مذهبی و دینی مؤلفههایی است که صدر با تأکید بر آنها تلاش کرده است به ایجاد اعتدال در جامعه لبنانی اقدام نماید. ناگفته نماند که از نظر صدر اعتدال همان میانه روی است و اعتدال گرایان کسانی هستند که از مبارزه و پیکار محرومان و ستمدیدگان در داخل جوامع اسلامی تصویر درستی به دست میدهند و شائبه تندروی و الحاد را از آن میزدایند.
واژگان کلیدی: اعتدال، میانهروی، همزیستی مسالمت آمیز، همبستگی اجتماعی، سید موسی صدر، لبنان
(2)
اجتماع فکری به مثابه اجتماع ایده‌آل اسلامی در فلسفه سیاسی علامه طباطبایی
احمد رضا یزدانی مقدم
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
هدف این مقاله این است که: برپایه مفاهیمی چون «سنت اجتماعی اسلام»، «تفکر اجتماعی» و «اجتهاد اجتماعی» در فلسفه سیاسی علامه طباطبایی، چارچوبی تحلیلی برای مقایسه جوامع اسلامی و مدرن فراهم آورد و ویژگی‌های جامعه اید‌ه‌آل اسلامی که می‌توان آن را در اندیشه علامه طباطبایی جامعه فکری یا اجتماع فکری و عقلی به‌شمار آورد؛ را به استناد آثار علامه طباطبایی تبیین کنند.
سؤال اصلی مقاله این است که: آیا امکان ارزیابی جوامع اسلامی و نقد آنها به‌ویژه در مقایسه با جوامع مدرن در فلسفه سیاسی علامه طباطبایی وجود دارد؟
مدعای مقاله این است که: علامه طباطبایی برپایه چارچوب نظری خود که از مباحث‌ معرفت‌‌شناسی شروع شده و به انسان‌شناسی و اجتماع‌شناسی می‌انجامد تحلیل ویژه‌ای از عقل و عقلانیت و تفکر ارائه می‌کند که پی‌آمدهای آن اجتماع اسلامی ایده‌آل را در بر گرفته و علاوه بر برشماری ویژگی‌های اجتماع اسلامی به‌صورت ابزار نقد نیز عمل می‌کند، همچنین تمایزات آن را از جوامع مدرن نشان می‌دهد. چنانکه به همان صورت ابزار نقد، جوامع مدرن غربی را نیز نقد می‌کند. دستاورد مقاله این است که: می‌توانیم براساس مبانی نظری علامه طباطبایی و تفسیر و تحلیلی که از قرآن و اسلام و انسان و اجتماع ارائه می‌کند از جامعه عقلی یا اجتماع فکری به مثابه اجتماع ایده‌آل اسلامی یاد کنیم. چنانکه برپایه همین صورت ایده‌آلی می‌توانیم درباره گذشته و حال و آینده این اجتماع نیز داوری کنیم. بنا بر تحلیلی که علامه طباطبایی از جامعه اید‌ه‌آل اسلامی ارائه میکند این اجتماع بر پایه تفکر اجتماعی استوار است و اجتماعی عقلی و فکری است. دامنه تفکر یاد شده از مبانی اجتماع شروع شده و مدیریت شئون اجتماعی و سیاسی آن را نیز در برمی‌گیرد و حتی در شئون دینی آن نیز جریان دارد. بنابراین کاربست این برداشت از عقلانیت در اداره جامعه، دست کم در سه حوزه مبانی اجتماع، مدیریت شئون اجتماعی و سیاسی، و شئون دینی قابل مشاهده و به کارگیری است.
(3)
جایگاه عقل در حکومت و سیاست از منظر فارابی
احمد رضا یزدانی مقدم
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
هدف این مقاله: ارائه طرحی از جایگاه عقل در فلسفه سیاسی فارابی، به مثابه یک فلسفه سیاسی پشتیبان عقل است. همچنین این موضوع را برمی‌رسد که با توجه به تعریفی که فارابی از عقل ارائه می‌کند؛ عقل مورد نظر او در اداره اجتماع از چه جایگاهی برخوردار است؟ چه نقشی در قانونگذاری دارد؟ چه نسبتی با دین و شریعت برقرار می‌کند؟ آیا نسبتی میان عقل و مدینه فاضله و سیاست مدنی وجود دارد؟
مدعای مقاله این است که: فلسفه سیاسی فارابی یک فلسفه سیاسی پشتیبان عقل بوده و می‌توان از آن به‌عنوان فلسفه سیاسی عقل یاد کرد. عقل موردنظر فارابی معانی متنوعی دارد و بر همین اساس از عقل کلی انتزاعی تا عقل تجربی و ابزاری و تکنیکی را در بر می‌گیرد. تفسیری که فارابی از مدینه فاضله و سیاست مدنی ارائه می‌کند برپایه ارجاع آن‌ها به مفهوم عقل است و عقل دست‌کم در سه مرتبه عقل نظری، عقل عملی و تعقل اساس فرمانروایی و قانونگذاری و اداره اجتماع است.
دستاورد مقاله این است که: مفهوم عقل و به‌ویژه مفهوم تعقل در فلسفه سیاسی فارابی توان و ظرفیت پاسخگویی به نیازهای اساسی و شرایط متغیر و پویا را دارد و این نشان میدهد عقلانیت گونههای بسیاری دارد و منحصر به یک نوع نیست و عرصه به کارگیری آن همه شئون زندگی اجتماعی و سیاسی را در بر میگیرد. به ویژه به کارگیری عقلانیت انباشتی و مشوری و تجربی در زندگی اجتماعی و سیاسی از منظر فارابی ناگزیر است.
(4)
عقلانیت در رویکرد فقهی امام خمینی آیة الله خامنه ای 
سید سجاد ایزدهی 
با وجود این که فقیهان از منابع و مبانی مشترکی در استنباط خویش، بهره می گیرند لکن استفاده حدّاقلی و حدّاکثری از برخی منابع و رویکردهای متعدد روش شناسی در فقه شیعه موجب تفاوت در نتایج و استنباطات فقیهان شده است. 
گرچه گستره عبادات، ظرفیّت اندکی برای استفاده از عقل در استنباط های فقهی دارد، لکن با عنایت به این که عمده مباحث این گستره، امور امضائی است و عقل از توانایی درک ملاک های آن برخوردار است، هرچه از محدوده تعبّدیات، دور شده و به گستره امور اجتماعی، سیاسی و حکومتی نزدیک می شویم، ظرفیّت استفاده از عقل گسترش یافته و علاوه بر استفاده از عقل مستقل به مثابه دلیل احکام شرعی، روش عقلانی و استفاده از بنای عقلاء در استنباط های فقهی، رویکرد حداکثری می یابد. 
این امر علاوه بر این که حجیّت احکام شرعی را در تقابل با عقلانیّت قرار نمی دهد، انسجام و کارآمدی قوانین اداره جامعه را در عرصه نظام سیاسی تضمین می کند
امام خمینی و آیة الله خامنه ای ضمن به کارگیری روش شناسی عقلانی در استنباط و استفاده از عقل به مثابه دلیل مستقل، رویکردی منسجم و نظام مند از استنباط ارائه می کنند که نه تنها قادر است نظام سیاسی را اداره نماید، بلکه کارآمدی نظام سیاسی را نیز تضمین نماید. 

(5)
رویکرد اجتهادی علامه شرفالدين و مسئله اتحاد جوامع اسلامی معاصر
سید سجاد ایزدهی  
محمود فلاح   
یکی از مهم ترین دغدغههای  اندیشمندان معاصر اسلامی ترسیم ارتباط بین دو متغیر اختلافات مذهبی و اتحاد اسلامی بوده است. استنباط ارائه شده از این دو متغیر در برخی موارد، جوامع اسلامی را با بحرانهای مختلفی مواجه کرده که افراط گراییهای مذهبی در دوره معاصر نمونه بارز آن است. اندیشه برخی علمای معصر به نحوی سامان یافته است تا  علیرغم پذیرش اختلافات مذهبی به اتحاد جوامع اسلامی به مثابه «امت» نیز آسیبی وارد نشود. یکی از این اندیشمندان معاصر، سید عبدالحسین شرف الدین موسوی عاملی(۱۲۹۰-۱۳۷۷ق) است که به عنوان یکی از منادیان بزرگ اتحاد اسلامی، اتّحاد میان مذاهب را نه به معنای مصالحه در باورهای مذهبی، بلکه به معنای همگرایی آن جوامع در برابر دشمنان اسلام، طرح می کند. علامه شرف الدین با بکارگیری روش اجتهاد در دو عرصه اصول و مبانی دینی (فقه وفاق) و عرصه فروع دینی و تطبیق میان احکام فرعی دینی (فقه خلاف) درصدد ارائه این راهبرد است که عمده اصول دین، میان مذاهب اسلامی، مشترک بوده و آن‌ها می‌توانند با محوریّت این اصول، علیه دشمنان اسلام، متّحد شوند و اختلافهای موجود در دیدگاههای فقهی هرگاه بر اساس ضوابط اجتهاد باشد، مورد احترام همه مذاهب است. تحلیل مسئله اختلافات مذهبی و  ارتباط آن با اتحاد اسلامی در نظام اندیشگی علامه شرف الدین به نحوی قابل ارائه است که در مکانیزمی خاص، پذیرش اختلافات مذهبی  میتواند محور اتّحاد و همگرایی جوامع اسلامی علیه دشمنان مشترک نیز باشد.
کلمات کلیدی: اجتهاد، اتّحاد جوامع اسلامی، فقه مقارن، جهان اسلام و شرف الدین.
(6)
نقش اعتدال در تعالی جامعه و نظام سیاسی با تاکید بر آراء اندیشمندان اسلامی
مرتضی یوسفی راد 
استاد یار و عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
اندیشمندان اسلامی در منظومه فکری خود و در مواجهه با نظام های سیاسی نامطلوب زمانه همواره به ترسیم نظم و نظام سیاسی مطلوبی برآمده اند که ویژگی اساسی آن حاکمیت اعتدال بر اجزاء و عناصر آن است. پرسش آن است نزد آنان اعتدال از چه ظرفیتی برخوردار می باشد که آنان آن را ضروری رشد و تعالی جامعه و نظام سیاسی دانسته اند؟ پاسخ آن است که آنان از آن جهت بر حاکمیت اعتدال می اندیشند و از آن خردورزی می کنند که معتقدند اعتدال نقش اساسی در تبدیل وضعیت نابسامان و ناسازگار و ناکارآمد اجزاء و عناصر جامعه و نظام سیاسی نامطلوب به وضعیت مطلوب آن با ویژگی وجود هماهنگی و تعادل و توازن میان اجزا و عناصر آن و کارآمدی تعالی بخشی را دارا می باشد.
مفاهیم کلیدی: اعتدال، تعادل و توازن، اندیشمندان اسلامی، نظام سیاسی نامطلوب، نظام سیاسی مطلوب
(7)
نقش تربیت اخلاقی در شگل گیری جامعه معتدل و عقلانی بر اساس دیدگاه علامه طباطبایی (ره)
حسن عبدی پور فرد
پژوهشگر تاریخ اسلام و استاد دانشگاه
گفتگو زمینه ای مشترک و همیشگی برای تکاپو و پویش های اجتماعی بوده وهست ، ومی توان آن را بستری فراگیر و اجتناب ناپذیر برای روابط و مناسبات اجتماعی تعریف نمود . در واقع در نگاه انسان شناسانه می توان آدمی را موجودی گفتگو محور معرفی کرد . همچنین با تدبر در آیات قرآن در می یابیم که اسلام به موضوع گفتگو ومناظره به عنوان ابزاری مناسب، برای برقراری ارتباط بین فرهنگ ها و ادیان توجه ویژه ای دارد.که در صورت توجه وپرداختن به گفتگوهای اخلاق محور به 
عنوان ابزاری در برون رفت از مشکلات، به ویژه در تیرگی روابط ایران و جهان عرب نقش بسزای می‌تواند ایفا کند و دوطرف را به سوی گفتگوی همراه با ادب  و تربیت اخلاقی رهنمون خواهد سازد چرا که گفتگوهای اخلاق مدار، جهت گیری اعتدالی و عقلانی را باخود به همراه دارد. از این روشایسته است همه نخبگان علمی و فرهنگی ایران و جهان عرب با الهام از آموزه های قرآنی به عنوان منبع مشترک مذاهب اسلامی در روابط  فرهنگی و علمی خود مسیر و آداب صحیح و منطقی گفتگو را در پیش گیرند.
علامه  طباطبایی در جلد ششم المیزان تحت عنوان «ادب» چند بحث نسبتاً مفصل را مطرح کرده‌اند .از جمله به راهکار انبیاء (فصل هشتم)  می پردازد ومی‌گوید انبیاء در مقابل دشنام‌ها و طعن‌ها و استهزاءها، هرگز مقابله به مثل نکرده‌اند و تعبیر زشت و اهانت‌آمیزی به کار نبرده‌اند، از قاعده ادب خارج نشده و مقید به سخنان زیبا و نیکو بوده‌اند. 
نوشتار حاضر به تحلیل و بررسی گفتگوهای اخلاق مدار  در آموزه های قرانی بر اساس دیدگاه مفسربزرگ قرآن علامه طباطبایی پرداخته و پس از تبیین کارکرد های تربیت اخلاقی در شکل گیری جامعه معتدل و عقلانی به راهکارهای آن در راستای گفتگوهای میان ایران و جهان عرب اشاره خواهد نمود.
کلید واژه : اعتدال ، ادب گفتگو در قرآن، ، سبره پیامبران ، علامه طباطبایی
(8)
اعتدال حکومت در مفاهیم دینی (با تاکید بر آرای علامه جوادی آملی) 
فاطمه مریدی 
دکتری دین پژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب قم   
عدل به معنای قرار دادن هر چیز در جای خود و عدالت رساندن حق به حق دار است . اعتدال نیز که  از واژه ی عدل و نیز توازن آمده است به معنای میانه روی و دوری از افراط و تفریط است . گرچه دولت معتدل و یا واژه ی اعتدال به صراحت تام در قرآن نیامده اما شواهد دینی متعددی در دست است مبنی بر اینکه خداوند دین اسلام و امت اسلامی را بر پایه اعتدال بنا نهاده است . با اینکه اعتدال می تواند ممدوح و مذموم باشد ، ما با تکیه بر اعتدال ممدوح که بر پایه ی حقیقت و عدالت است , در این مقاله با بررسی آیات قرآن و متون دینی و با تاکید بر آرای علامه جوادی آملی ویژگی های حکومت معتدل ، مبانی اعتدال و مهمترین آثار و برکات حکومت معتدل  در قرآن را برمی شماریم .
(9)
بررسی اعتدال و عقلانیت در کارنامۀ علمی و عملی امام موسی صدر
مهدی فرخیان
پژوهشگر مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر
ریشۀ واژۀ «اعتدال» آن‌گونه که راغب در مفردات می‌آورد، «عَدل» یا « عِدل» است. عَدل ناظر بر ذهن است و عِدل را حاسۀ آدمی درمی‌یابد. هر دو ریشه معنای مساوات و میانه‌روی می‌دهد. افراط و تفریط هر دو در مقابل اعتدال و از امور نکوهیده‌اند.
راغب «عقل» را نیز قوۀ آمادۀ پذیرش علم معنا می‌کند. با این معنی عقل ابزار دریافت علم است. اگر به همین اندک دربارۀ معنای عقل اکتفا کنیم و وارد مباحث اصطلاحی و مفصل آن نشویم، عقلانیت را می‌توان یکی از مؤلفه‌های اعتدال و یا نتیجۀ آن شمرد.
اعتدال در دو ساحت عمل و نظر ظهور و بروز دارد. در ساحت نظر دست کم دو مؤلفه، آدمی را در دایرۀ اعتدال می‌نهد: 1. دوری از جزم‌اندیشی؛ 2. گشودگی. در ساحت عمل نیز دست کم دو مؤلفه می‌توان برای اعتدال برشمرد: 1. واقع‌گرایی؛ 2. جامع نگری.
امام موسی صدر می‌گوید: « اعتدال حاصل درک وضعیت دیگران است و باعث می‌شود که انسان درد دیگران را درد خود بداند.» این عبارت کوتاه اما گویا نمودار دو مؤلفۀ اعتدال و یک نتیجۀ رفتار معتدلانه است: 
1.    اعتدال مفهومی متضایف است.
2.    اعتدال بدون واقع‌گرایی محقق نمی‌شود.
و نتیجۀ آن نزدیک‌تر و هم‌افق‌تر شدن ما با دیگری و دیگران است.
امام موسی صدر هم در ساحت نظر و هم در ساحت عمل کارنامه‌ای در خور پژوهش و بررسی و نقد دارد. او در ساحت نظر هم از جزم‌اندیشی پرهیز دارد و هم پذیرای اندیشه‌های نوست. به بیان دیگر، او همۀ باورهایش را صادق نمی‌انگارد و یقین دارد که دیگران نیز باورهای صادقی دارند.
در عرصۀ عمل او واقعیت‌های پیرامون خود را به خوبی درمی‌یابد و با آگاهی از پیامدهای تصمیم‌گیری‌ها تلاش می‌کند تا بهترین تصمیم ممکن را بگیرد. این شیوۀ مواجهۀ او با امور اجتماعی- سیاسیِ جامعۀ پیچیدۀ لبنان، گاه تهدیدها را به فرصت بدل می‌کرد. خصلت دیگر امام صدر جامع‌نگری اوست. او می‌دانست که برای ارتقای سطح شیعیان باید همۀ ساحت‌های فرهنگ و سیاست و اقتصاد را در متن توجه خود قرار دهد؛ هرچند که الویت‌ها و ابزارهای او متفاوت بودند. 
رفتار معتدلانه نتایج عملی و نظری هم در پی  دارد. یکی از این نتایج این است که شخص واجد رفتار معتدلانه واجد سلوک گفت‌وگویی هم خواهد شد. امام صدر با همین سلوک گفت‌وگویی است که توان گفت‌وگو و مواجهه با دیگری را هم پیدا می‌کند. مقصود این است که دیگری هم با گشودگی و پذیرش با او مواجهه می‌شود.
همین سلوک امام صدر است که او را واسطۀ حل مهم‌ترین اختلافات منطقه‌ای در دهۀ هفتاد می‌کند. اختلاف حافظ اسد با انور سادات و نیز اختلافات فلسطینی‌ها با سوری‌ها و مصری‌ها از آن جمله است؛ و همین سلوک امام صدر است که او را معتَمَد سران منطقه می‌کند و او می‌تواند رابطه‌ای مبتنی بر اعتماد با کشورهای مسلمان ایجاد کند.
این مقاله نخست درصدد مفهوم‌شناسی اعتدال و عقلانیت و نیز بررسی کارنامۀ علمی و عملی امام موسی صدر برای به دست دادن یک الگوی ممکن اعتدال و عقلانیت است.
 
(10)
مصلحت و عقلانیت در استعانت از کفار در مقابله با افراطگرایی از نگاه اندیشمندان فقهای مذاهب اسلامی
حبیب حاتمی کن کبود 
مهدی زندی 
بروز جریان‌های تندرو در منطقه خاورمیانه و جنگ‌های این گروه‌ها با حاکمان دولت‌های عربی- اسلامی باعث تشکیل محورهای سیاسی نظامی در جامعه ‌شده که برخورد با ایشان، که بر جریان عمومی اسلامی خروج و به ایجاد نزاع‌های بین مذاهب دامن می‌زنند و حاضر به مصالحه نیستند، واجب و تکلیفی شرعی به نظر می‌رسد.
در این تحقیق با رویکرد توصیفی – تحلیلی و با استناد به نظرات فقهای مذاهب پنج‌گانه، ابتدا ضرورت برخورد با این گروه‌ها برای مبارزه با ترور و خشونت اثبات شده و سپس تبیین گردیده که هر چند اصل اولی در استعانت از کفار ممنوعیت است اما، بخاطر عنصر مصلحت در فتوای فقهاء مذاهب با شرط ضرورت و عنصر عقلانیت، که ناشی از جایگاه عقلانیت در فقه اسلامی است، استفاده از امکانات غیر مسلمانان و حتی همکاری و استعانت، از دولت‌های که در تفکر اسلامی بعضاً از برخی از آنها با عنوان «کفار» تعبیر می‌شوند، در برخورد با خوارج و بغاة، به عنوان افراطگرایان، اجازه داده شده است که فقهای مذاهب پنج‌گانه این استعانت را با شرایطی به خاطر مصلحت جایز دانستهاند. بررسی این شرایط در فقه مذاهب مختلف اسلامی، یکسان بودن منشاء آن، که عقلانیت در فقه می باشد، را ثابت می‌کند که با رعایت و احراز این شروط احتمال ضرر را دفع و از همکاری نظامی کفار در شرایط ضرورت، به نفع مقاصد شریعت استفاده میشود.
در پایان تحقیق، تاکید شده که از جمله راهکارهای جلوگیری از پیشرفت تندرویها، مرور بر اندیشههای متفکران اسلامی از همه مذاهب است که همگی بر ترور و خشونت متفقالقولاند بطوری که برای مبارزه با آن، حتی اگر تروریست ها به ظاهر مسلمان هم باشند می‌توان از کفار بر علیه ایشان استعانت گرفت. 
واژگان کلیدی: مصلحت، شریعت، مذاهب فقهی، استعانت، عقلانیت، افراطگرایی
(11)
بررسی آموزه های اعتدال و میانه روی در شعر قیصر امین پور و محمد مهدی جواهری
دکتر علی رضا حسینی عضو هیئت علمی دانشگاه کوثر بجنورد
دکتر ابوالفضل رحمنی،مدرس مدعو در دانشگاه کوثر بجنورد
abolfazlrahman@yahoo.com
اعتدال به معنای حدّ میانه و توازن یکی از مفاهیم بارز در شعر معاصر عرب و ایران است،در این مقاله در تلاشیم این معنای شعری را به روش تحلیلی و توصیفی در شعر دو شاعر برجسته ایرانی و عراقی؛ امین پور و جواهری بررسی کنیم و در صد پاسخ دادن به پرسشهای زیر هستیم:1- مظاهر اعتدال در شعر دو شاعر کدامند؟ 2-این معنا در شعر کدامیک از آندو انعکاس بیشتری دارد؟ 3-چه تفاوت هایی میان این دو شاعر در بیان این معنای شعری وجود دارد؟
یافته های این مقاله نشان می دهد که شعر و شخصیت و منش سیاسی قیصر امین پور معتدل بوده،زبان شعر او نیز نرم و متعادل بود،در عین اعتراض،رفتار متعادلی داشت و این ویژگی به طور زیبایی در سراسر اشعار وی به چشم می خورد؛در حالی زبان شعر جواهری،زبان قوی و غنی است،اشعارش بیانگر این است که ایشان شخصیتی شجاع و جسور دارد و رویکردش بیشتر مسائل اجتماعی و سیاسی است و همواره در اشعارش پرچمدار آزادی و مبارزه بود.
واژگان کلیدی: اعتدال،مظاهر اعتدال،قیصر امین پور، محمد مهدی جواهری.

(12)
اندیشه تقریب مهمترین راهکار اعتدال و عقلانیت، با رویکرد بینش و عملکرد آیت الله بروجردی(ره)
شهرام رهنما 
با اینکه اندیشه وحدت و تقریب، مورد توجه اسلام بوده و قرآن مسلمانان را به «عدم تفرقه» تشویق نموده است؛ اما پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) و ایجاد اختلافات و پیدایش مذاهب فقهی، متأسفانه سرنوشت اسلام با تشتت وتفرقه پیوند خورد که از همان دوران، سیاست تعامل بین مسلمین با رویکردهای امام علی(ع) آغاز گردید و با نشـر معارف اسلامی توسط امامان شیعه، تأثیر توطئه دشمنان کمرنگ شد. امویان با در پیش گرفتن سیاستهای ضد تقریبی زخمهای عمیقی بر پیکر جهان اسلام زده و در دوره عباسیان نیز برخلاف نظرتشان این امر مورد بیتوجهی قرار گرفت. در قرون اخیر کسانی چون سید جمالالدین اسدآبادی و شاگردش شیخ محمد عبده در طلیعه این اندیشه قرار گرفته و پس از ایشان، تربیت یافتگان آنها در ایران، مصر، عراق و سایر سرزمینهای اسلامی حرکت تقریب بین مذاهب اسلامی را ادامه دادند. با این اوصاف، در پاسخ به سوال عدم توفیق بحث تقریب در قرون اخیر بخصوص از زمان دولت صفوی تا عصر حاضر، باید گفت از جمله دلایل آن، شکلگیري ذهنیت و افکار عمومی ضد ایرانی، و ضد شیعی در جامعه عثمانی بود که در اثر فتواها، رسالهها و خطابههاي تکفیري و تبلیغات سوء علماي عثمانی پدید آمد. در این میان در قرن معاصر، آیت الله بروجردی از مراجع بزرگ جهان تشیع در طول حیات خود، همواره موضوع وحدت مسلمانان و تقریب مذاهب اسلامی را در كانون توجه خویش قرار داد. در این نوشتار، ضمن بررسی اندیشه و عمل آیتالله بروجردی در بحث تقریب مذاهب اسلامی، زمینههایی همچون: ملاحظه اوضاع نابسامان مسلمانان، سیطره كفار بر امت اسلامی و تفوق اندیشه عداوت و بدبینی بین مسلمانان،  که باعث ورود ایشان به این مسئله شد، مورد توجه قرار گرفته و ضمن آسیب شناسی تلاشهای صورت گرفته تلاش میشود راهکارهای تقریب در جهان اسلام ارائه گردد. وسعت اطلاعات این مرجع نو اندیش از منابع حدیثی، فقهی، رجالی و تاریخ اهل سنت، در كنار تسلط كاملش به منابع شیعی، ایشان را در جایگاهی قرار داده بود، كه میتوانست تشابهات و تفاوتهای بین مذاهب را هضم و اندیشه تقریب مذاهب را تا جایی كه اصول و مبانی آن مذاهب اجازه میداد، پیش ببرد که حمایت بی دریغ وی از دارالتقریب مصـر، نشانگر اهتمام وی به وحدت و انسجام مسلمانان است.
کلید واژه ها: تقریب، امت اسلامی، آیت الله بروجردی، مذاهب اسلامی

(13)
بررسي اعتدال  از دیدگاه اسلام و اندیشمندان اسلامی
مهدي عبدي  
از جمله مسائلي كه دراين روزگار ، مطرح بوده و بازاري رائج وپر زرق و برق دارد مسأله اعتدال است .كه در اين  نوشتار به عنوان يك مسأله مهم از ديدگاه اسلام مورد بررسي قرار مي گيرد. به عنوان پرسش اصلي اين پژوهش ، مي توان اين سئوال را مطرح كرد: كه ديدگاه اسلام وانديشمندان اسلامي در باره اعتدال و عقلانیت چيست؟ به عبارت ديگر امروزه افراطي گري دنياي اسلام را دچار چه چالش هاي كرده است؟در اين جستار سعي شده است با بهره مندي  از روش تحليل داده ها ، با رويكردي كيفي ، كه مبتني بر گردآوري اطلاعات از منابع مهم كتابخانه اي است ، به سئوال  پژوهش پاسخ داده شود. هدف ازنگارش مقاله حاضرارائه انديشه صحيح در باره  اعتدال وشبهه زدائي از ساير انديشه هاي ناصواب در دنياي اسلام است. يافته هاي اين پژوهش نشان مي دهدكه از ديدگاه اسلام ،  اعتدال پيشينه نيرومندي در تفكر اسلامي دارد. متفكران مهم اسلامي ( مانند غزالي، ابن سيناو..) از ميانه روي و دوري از افراط سخن گفته و در اين زمينه داراي آثار گرانسنگي همچون « اقتصاد في الاعتقاد» يعني ميانه روي در باورها و عقايد مي باشند.براي پاسخ به پرسش و آزمون مدعاي ياد شده ، مباحث اين مقاله در سه قسمت تدوين يافته است : كليات ومعنا شناسي ،  اعتدال از ديدگاه اسلام و بيان ديدگاه هاي انديشمندان اسلام با استناد به منابع روايي . در پايان نيز نتيجه گيري بحث آورده شده است.
كليد واژه ها:اعتدال ، عقلانيت ،متون اسلامي ، انديشمندان مسلمان .
(14)
فارابی در بستر عقلانیتی عربی یا ایرانشهری؛بازخوانی انتقادی دو دیدگاه سید جواد طباطبایی و محمد عابد الجابری
نگارش:محمد عثمانی 
عقلانیت،نمود فکر در بستر تمدنی است.فارابی در مقام اولین فیلسوف مسلمان،دین را در بستر عقل،فلسفیدن. همسازی عقل و دین یا به عبارتی،تعقل أمر دینی را باید نوآوری فارابی در عرصه تفکر دانست.در این میان دو متفکر معاصر سید جواد طباطبایی و محمد عابد الجابری در بازخوانی فلسفه فارابی دو نظرگاه متفاوت از عقلانیت وی عرضه داشتند.طباطبایی فارابی را محصول عقلانیت ایرانی و نمود تفکر ایرانشهری می داند؛در مقابل محمد عابد الجابری با توجه به بستر زبانی که فارابی در آن اندیشه،وی را نمود عقلانیت عربی معرفی کرده است.حال در این مقاله ما با بازخوانی انتقادی این دو دیدگاه در پی پاسخ به این سؤال هستیم فارابی با توجه به اصول فکر فلسفی در بستر کدام عقلانیت عربی یا ایرانشهری اندیشیده است؟در پاسخ به این سوال،فرضیه مدنظر این است که فارابی میراث دار فکر ایرانی در جهان زیست خود است که این رویکرد را با عقلانیت عربی برسازنده افق معنایش بوده،همساز کرده است.در خوانش فلسفه فارابی به نیکی می توان اصول فکری ایرانشهری و عربی را یافت.عقل عربی از مجاری دین افق معنایی أو را شکل داد و عقل ایرانشهر جهان زیست میراثی بوده است؛ از این رو او با در همسازی این دو رهیافت ایرانی -عربی به شکل دهی عقلانیت جدیدی رسیده است.با توجه به این دریافت نمی توان فارابی را با عقلانیت ایرانشهر یا عربی به تنهایی بازخوانی کرد.در این نوشتار با نقد اندیشه های این دو متفکر، طباطبایی و جابری ،سعی در اثبات این فرضیه با رهیافت هرمنوتیک انتقادی - فلسفی را داریم.

(15)
حسن البنا و مبانی اعتدالی معرفت‌شناسی
ابراهیم عزیزی 
جنبش سلفی اخوان المسلین که هم اکنون در بیش ار70 کشور جهان شعبه دارد در سال1347ه‌ق توسط حسن البنا و با افکاری اعتدالی در مصر بنا نهاده شد.
حسن البنا در باب معرفت‌شناسي مبنایی واقع بینانه دارد؛ به این معنا که ابزار شناخت در نزد ایشان – بخلاف سایر فرق عامه- محدود به نقل نبوده بلکه عقل را اساس و پایه شناخت و معرفت و ملاک تکلیف می‌داند. وی تجربه و کشف و شهود را نیز معتبر می‌شمرد. این نوشتار مبانی معرفتشناسی حسن البنا را از آثار ایشان استخراج کرده است و راهکار اعتدالی ایشان را مورد بررسی قرار داده است.
واژگان کلیدی: مبانی معرفت شناسی، معرفت شناسی اخوان المسلمین، مبانی اعتدالی، معرفت‌شناسی حسن البنا، مبانی اعتدالی اخوان المسلین، اعتدال
(16)
بیان آموزه های دینی با تکیه بر اعتدال و عقلانیت در اندیشه ی امام موسی صدر
مهدي فرخيان
همواره آنچه می تواند موجبات موفقیت یک دعوت و فراتر از آن، یک جریان فکری را فراهم سازد، رعایت دو اصل "اعتدال" و "عقلانیت" در ارائه ی آن دعوت و جریان می باشد.زیرا هر دو همسو با فطرت انسانی می باشند و لذا هر مخاطبی در صورت آن که دعوت مطابق با آن ها انجام گیرد آن را ملائم با طبع خود می یابد.
در این میان امام موسی صدر بنابر نظر نگارندگان مقاله ی حاضر، توانست با تکیه بر این دو اصل ضروری، تاثیر قابل توجهی بر مردم لبنان بگذارد و مفاهیمی هم چون عدم ظلم پذیری و... را که حاکم بر تعلیمات دین مبین اسلام می باشد در وجود مردم نهادینه سازد.
در این مقاله پس از بررسی دو مفهوم اعتدال و عقلانیت و تعریف صحیح آنها به کاوشی در سیره، آثار و سخنرانیهای امام موسی صدر خصوصا در لبنان و تاثیری که بر مردم این سرزمین بر جای نهاد پرداخته شده است و مصادیق رعایت این دو اصل از دیدگاه یک اندیشمند مصلح و مسلمان به صورت جزیی بیان گشته است که می تواند مبلّغین دینی را نیز در عصر حاضر یاری نماید.

(17)
خوانش متفکران عرب از عقلانیت ایرانی-اسلامی؛ با تأکید بر دیدگاه محمد عابد الجابری 
رضا نصیری حامد 
هیئت علمی موسسه تاریخ و فرهنگ ایران، دانشگاه تبریز
فرهنگ مشترک ایرانی و عربی، موافه های مشترکی ذیل فرهنگ و آئین اسلام دارند که یکی از مهم ترین عناصرش، عقلانیت مندرج در آن است. جریانات عقل گرای معاصری که خواهان نقد میراث و سنت اسلامی هستند، بنیان دیدگاه و حرکت اصلاحی شان را مبتنی بر آسیب شناسی عقلانیت قرار داده اند و بر آنند که خیزش و احیاء درونی از سنت اسلامی تنها به مدد نقد این پیشینه میسر خواهد شد. به رغم زیربنای مشترکی که بر کلیت این عقلانیت حاکم است، برخی از متفکران حوزه غیر ایرانی از جمله عربی به ویژه در دوران اخیر به نقد عقلانیت ایرانی و اندیشمندان آن پرداخته و آن را به سبب وجود عناصری مثل ترکیب آن با امور ایدئولوژیک و تأثیر عوامل سیاسی و اجتماعی، عامل مهمی در انحراف عقلانیت از مسیر اصلی خود برشمرده اند. از جمله متفکران عقل گرای دوران اخیر، محمد عابد الجابری است که به رغم آنکه پروژه فکری اش را در قالب عقل عربی به پیش برده است، اما به طور خاص اندیشمندانی از حوزه ایرانی همچون فارابی و به ویژه ابن سینا را از حیث درآمیختن عقلانیت با حوزه های دیگر مورد نقد جدی قرار می دهد. به نظر می رسد دیدگاه جابری را نیز می توان در زمره دیدگاه هایی برشمرد که بر تمایز و اختلافی بنیادین بین عقلانیت در شرق تمدن اسلامی مخصوصاً ایران با حوزه غرب آن تأکید می نمایند و مدل مطلوب خویش را در غرب تمدن اسلامی و کسانی همچون ابن رشد می یابد. جابری از سنت نواعتزالی در جهان اسلام برخاسته است و لذا تلاش دارد خلوص عقلانیت را بدان بازگردد. البته نقادی جابری از عقلانیت حوزه ایران و متفکران شاخص آن، ماهیت متفاوتی از عقلانیت را در مقایسه با دیگر بخش مهم جهان اسلام ترسیم می کند که به نظر بسیار نقد رادیکالی می رسد. از این رو در این نوشتار با توجه بدین نقدها، به بررسی امکان گفتگو و یا عدم آن بین دو حوزه عربی و ایرانی تمدن اسلامی با توجه به دیدگاه محمد عابد الجابری پرداخته می شود. 
واژگان کلیدی: عقلانیت، محمد عابد الجابری، نواعتزالی، فارابی، ابن سینا، ایدئولوژی.
(18)
نقش علما و اندیشمندان فریقین در برون‌رفت از بحران خشونت و تکفیر با رویکرد اعتدال و عقلانیت 
ثریا رحیمی 
حبیب حاتمی کنکبود 
آثار هولناک تندروی‌ها، خشونت‌ها و جنایات روزافزون گروه‌های تکفیری و دوری از عقل و اعتدال، لزوم مبارزه‌ی صحیح و سریع با این پدیده‌ی شوم، و ریشه‌کن نمودن این آفتی را که ابعاد و دامنه‌‌ی آن رو به گسترش است، را دوچندان می‌کند. گرچه هر فردی از افراد جامعه، باید به نوبه‌‌ی خود و با تمام آن‌چه در اختیار و توان دارد، در راه مهار این بحران گام بردارد، اما نقش علمای دین، به عنوان اندیشمندان تأثیرگذار، در این میان بسیار حساستر از سایر اقشار جامعه است. تحقیق حاضر با رویکردی تحلیلی-توصیفی به ‌بررسی چالش‌ افراط‌گرایی، خشونت و تکفیر در عصر حاضر پرداخته و علل گرایش افراد به خشونت و افراط را انگیزه‌‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، بحران‌های روحی و شخصیتی، خلاهای فکری و اندیشه‌های ناصحیحی که با نام دین اسلام به این افراد القا می‌شود، معرفی میکند و با نظر به تلاش دشمنان برای ایجاد اسلام‌ هراسی و ترسیم چهره‌ای غیر واقعی از مسلمانان در اذهان عمومی، برخی از مسؤولیت‌های علمای دین هم‌چون: تبیین مواضع اسلام درخصوص تکفیر دیگران و تعدی به حقوق آن‌ها، بازگو نمودن حقیقت اسلام و تسامح و عطوفت اسلامی، نهادینه‌کردن آموزه‌های دینی در افکار جامعه، اصلاح مناهج تعلیم و تربیت اسلامی مطابق با نیاز روز، آموزش دانش‌آموختگانی آگاه و... را در مواجهه با این بحران‌‌ها بر می‌شمرد.
و در پایان، بیان میدارد راهکار دوری از تندروی این است که حقیقت دین مبین اسلام و احکام معتدل این دین، باید آن‌چنان معرفی و در باور مسلمانان جای گیرد که با فتنه‌‌های دشمنان دین و ناآگاهان و تفرقه‌افکنان، از این راه منحرف نگردند و این جز از طریق مبارزه با هرگونه غلو و افراط در دین و جلوگیری از نشر این افکار ممکن نخواهد بود.
کلید واژگان: علمای دین، اندیشمندان اسلامی، شیعه، اهل سنت، خشونت، تکفیر، اعتدال و عقلانیت
دوّم: اعتدال و عقلانیّت در آموزه های دینی
(1)
استراتژی وحدت جهان اسلام با توجه به مبانی فقهی
روح الله شریعتی
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
با توجه به منابع فقه اعم از آیات و روایات می‌توان گفت که وحدت مسلمانان یک استراتژی و سیاستی بلند مدت و دائمی است، نه تاکتیکی کوتاه مدت و مصلحتی. بر اساس منابع فقهی وحدت جزء احکام اولی و حتی به نوعی مبنای برخی از احکام است، نه حکم ثانوی که موقتی و تابع مصالح زمانی، مکانی و غیره باشد. البته وحدت می‌تواند در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و غیره مدّ نظر قرار گیرد. که در این مقاله وحدت در عرصه سیاسی و بین المللی (فقه بین الملل)با توجه به ظرفیت‌های مشترک فقهی بین مسلمانان دنبال می‌شود که نتیجه آن همسو نمودن حاکمیت‌ها و ملت‌ها و به تبع آنها عالمان همه مذاهب اسلامی با یکدیگر است. بدیهی است به کارگیری خرد جمعی و دوری از افراطی گری و توجه به اعتدال در استراتژی‌ها، سیاسیت ها و حتی برخوردهای جزئی، ما را به هدف همه مسلمانان که همان تعالی دین«کلمه الله هی العلیا»و پذیرش آن توسط دیگران و جلوگیری از اسلام ستیزی در سطح جهان نزدیک‌تر می‌سازد.

(2)
نظریه سیاسی اعتدال در قرآن کریم
عبدالله نظرزاده
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
اعتدال در فرهنگ فارسی به معنای میانه روی به کار رفته و به حالتی اطلاق می شود که به دور از هرگونه افراط و تفریط باشد. در فرهنگ قرآن ، معنای اصطلاحی اعتدال به مفهوم وسط و اقتصاد وارد شده است، به طوری که در وصف امت اسلامی می‌فرماید: وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهیداً (بقره/143)
نظام خلقت هستی بر اساس اعتدال به وجود آمده است، تشکیل کهکشان ها، به وجود آمدن منظومه ها بر اساس ایجاد تعادل در نیروهای متقابل و جاذبه و دافعه ها بوده و شب و روز به عنوان نعمت های الهی بر این اساس استوار گشته است، میتوان محوریت اعتدال را به عنوان اساس خلقت در «تکوینییات» و همچنین در «تشریعیات» و در «اجتماعیات و سیاسیات» در قران کریم به اثبات رسانید.
 اگر چنین مدعایی به اثبات برسد، نتیجه عقلایی از این ادعا، این خواهد بود که برای ماندگاری جوامع انسانی، تمدن ها و دولت ها در عرصه های مختلف، باید عنصر «اعتدال» را  شناخت و بر آن محور حرکت کرد، هدف غایی «نظریه سیاسی اعتدال» آن است که بتواند، بهترین نظام و متناسب ترین قوانین را با هستی و فطرت انسانی استخراج و در جوامع بشری استقرار بخشد، ابعاد مختلف این نظریه در قران کریم قابل پیگیری و جستجو است و این پژوهش در زمینه نظریه سیاسی اعتدال در قران کریم به مبانی، مبادی، اصول و قواعد و مسایل این نظریه در آیات قران کریم می پردازد. 
اصطلاحات کلیدی: اعتدال، نظریه سیاسی، اعتدال در تکوینییات، اعتدال در تشریعیات، اعتدال در اجتماعیات و سیاسیات.
(3)
وحدت مسلمانان از نگاه اصول و قواعد فقهی
روح الله شریعتی
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
فقها همه مسلمانان را ید واحدی بر علیه شرک و کفر دانسته‌اند. وحدت مسلمانان به گونه‌ای در فقه اسلامی نفوذ کرده است که بسیاری از اصول و قواعد فقهی بر مبنای آن استوار گشته است. و بر این اساس علاوه بر این که حکم به جزئیاتی در عرصه‌های مختلف فقه داده‌اند، اصول و قواعد مربوط به  سیاست داخلی و خارجی نظام اسلامی را نیز هماهنگ با این استراتژی طراحی کرده‌اند. به عبارت دیگر فقها مسلمانان را در یک نظام دیده‌اند و آن سوی این نظام را کفار و مشرکین دانسته‌اند. در نتیجه بسیاری از احکام مربوط به سیاست خارجی را با توجه به یک پارچگی مسلمانان و فارغ از نوع مذاهب آنان طراحی کرده و یا با توجه به آن به موضوعات و مسائل پاسخ داده‌اند. که این حاکی از به کارگیری عقلانیت و اعتدال در برخورد با دیگر مسلمانان و یا حاکمیت‌های دیگرِ مسلمانان می‌باشد. نگاه فقه به مسلمان دارای مذهب دیگر هیچ گاه نگاهِ بیگانه پنداری نبوده است. بحث از دار الاسلام و دارالکفر، ذبیحه مسلمان، سوق المسلمین و قواعدی مانند نفی سبیل، تألیف قلوب و غیره مؤید این مطلب است. در این مقاله با استناد به قواعد و اصول مشترک فقهی به این بحث خواهیم پرداخت.

(4)
جایگاه عقلانیت و اعتدال در فهم و تبیین آموزه‌های دین
سید ابوالحسن نواب
تعالیم ادیان هر چند فی نفسه زلال و حیات بخش بوده و از سرچشمه وحی الهی جاری شوند، همواره استعداد تفاسیر مختلف را داشته‌، بستر مساعدی برای پیدایش و رواج قرائت‌های متکثر و متفاوت بوده‌اند. ایمان گرایی، عرفی گرایی و بنیادگرایی سه قرائت رایج برخاسته از فهم دین در روزگار معاصر است که هر یک بر پایه درک ویژه‌ای از دین استوار است و به پیامدهای متفاوتی راه می برد. در این میان آنچه وجه ممیز تفکر شیعی است، نسبتی است که میان عقلانیت و اعتدال در فهم دین برقرار می کند. قرآن کریم به مثابه مهم‌ترین منبع تفکر شیعی دو مفهوم کلیدی «عقل» و «عدل» را بر صدر نشانده و به دفعات بر لزوم پایبندی بر اعتدال و عقلانیت تاکید کرده است. مکتب تشیع با وام گیری از کتاب الهی و سیره و سنت معصومین علیهم السلام، تحفظ بر عقلانیت و اعتدال را سنگ بنا و معیار سنجش صحت و سقم فهم و تبیین آموزه‌های دینی قرار داده است.
بر این اساس و از منظر اندیشه شیعی، تاکید محض بر ایمان (در ایمان گرایی)، اغراق در معرفت بخشی علم (در عرفی گرایی) و جمود بر قشر و ظاهر  نصوص دینی (در بنیادگرایی) گرچه سه جریان غالب دین‌ورزی در روزگار حاضر را رقم می‌زنند، اما به دلیل افراط یا تفریط در پاسداشت عقلانیت و اعتدال از تبیین شایسته آموزه‌های دینی بازمانده و توان ارائه قرائتی صحیح از محتوا و گوهر دین را از کف داده‌اند.
واژگان کلیدی: عقلانیت، اعتدال، تشیع، ایمان گرایی، بنیادگرایی، عرفی گرایی
(5)
بررسی مولفه های قرآنی گفتمان تشیع اعتدالی
آیت الله دکتر احمد بهشتی ، 
علی اکبر حسینی سده 
اعتدال و میانه روی یکی از محوری ترین و اساسی ترین آموزه ها در تفکر امامیه است که ریشه در قرآن و سنت نبوی و سیره اهل بیت(ع) دارد.توجه به تطور تاریخی این آموزه و بازخوانی دوران گذارش از دکترین به گفتمان، نشاندهندة عمق و وسعت نفوذ آن در مجامع فکری امامیه است.درک چرایی و علت نفوذ عمیق و گسترده این گفتمان زمانی ممکن است که ما از مبانی،بنیادها و مولفه های آن آگاهی پیدا کنیم.
امروزه گفتمان تشیع اعتدالی که با محوریت آموزه اعتدال درحال تبدیل شدن به گفتمان مسلط و قدرتمند در دنیای اسلام است،می تواند چراغی روشنگر فراروی ما در جهت تقویت وحدت، همبستگی و تقریب ملل مسلمان و مذاهب اسلامی باشد.چه آنکه نوع و نحوه مواجهه ما با عقاید و باورهای مذهبی سایر مذاهب اسلامی و دغدغه های دینی ایشان نقش کلیدی در مسیر گفتگو و تعامل سازنده فیمابینی دارد و گفتمان تشیع اعتدالی بواسطة خوانش متفاوتش از تشیع و نوع مواجهه اش با عقاید،باورها و دغدغه های سایر مذاهب، بهترین راهکار در تحقق این وحدت و همگرایی است.از همین رو و نظر به اهمیت بازخوانی و بازشناسی ریشه ها و مولفه های قرآنی این گفتمان،در این نوشتار به بررسی این مولفه ها پرداخته شده است.تردیدی نیست که ارایه مستندات قرآنی این گفتمان تاییدی است بروجود مبانی مشترک بین مذاهب اسلامی و تلاشی برای رسیدن به زبان و فهم مشترک برای  ارایه تصویری از انسان کامل و ساختن جامعه آرمانی مبتنی بر آموزه های قرآنی.
واژگان کلیدی: اعتدال و میانه روی،آموزه اعتدال،مولفه های قرآنی،تفکر امامیه،گفتمان تشیع اعتدالی.

اعتدال و عقلانيت در آموزه‌هاي ديني
(6)
دکتر سیفعلی زاهدی فر*
دکترآمنه موسوی شجری**
* استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
پست الکترونیکی :    s_zahedifar@yahoo.com
** دکترای زبان و ادبیات عرب .
پست الکترونیکی :     ameneh_mosavi@yahoo.com
اعتدال و عقلانیت دو رکن مهم در تأسیس یک جامعه ایده آل بشمار میآید. دین اسلام در آموزه هایی خود برهر یک از آن دو تاکید کرده است. قرآن کریم تصریح میکند که اگر امت اسلامی میخواهد به عنوان الگو در جهان مطرح شود تنها راه آن، دوری از افراط و تفریط و ایجاد یک زندگی معتدل و به تعبیر قرآن کریم امت وسط است.در برخی از آیات قرآن خداوند متعال حتّی رسول اکرم (ص) را نیز دعوت به اعتدال کرده است.توصیه به اعتدال در جلوه های متنوع زندگی،در امور خصوصی مانند دعا ، نماز، گفتار، راه رفتن و انفاق در قرآن مورد تاکید قرار گرفته است. 
اما عقل و عقلانیت در مفهوم دینی و قرآنی با آنچه امروز در فلسفه و جامعه شناسی به عنوان عقلانیت مطرح است؛ تفاوت دارد. در اندیشه دینی عقلانیت با عبودیّت پیوندی ناگسستنی داشته و به این سبب قرآن کسانی را که از دین ابراهیم علیه السلام رویگردان هستند، سفیه می داند. به هرحال قرآن کریم تعقل را ستوده و یکی از حکمتهای نزول قرآن را تعقل دانسته و فهم بسیاری از مطالب خود را به اهل تعقل اختصاص داده است البته با عباراتی همچون اهل ذکر ، فکر ، تدبّر و اولو الالباب و متوسمین که هر کدام مرحلهای از تعقل را تبیین می کنند.هر چند در عقلانیت مصطلح کنونی چنین گمان میشود که عقل معیار و اساس همه کارهاست و وحی در این زمینه کارساز نیست. اما در فرهنگ اسلامی علی (ع) با عبارت «وَ یُثیروا لَهُم دَفائِنَ العُقول» یکی از وظایف پیامبران را فعال ساختن اعماق عقل انسانی دانسته اند.با توجه به این آموزه معلوم می شود که انسان بدون ارشاد وحی از سطح عقل به عمق آن نمی تواند برسد.
 پژوهش حاضر در صدد است که مفهوم اعتدال و عقلانیت را با جامعیتی که در آموزه های دینی  بکار رفته است، با روش توصیفی _تحلیلی و با مراجعه به متون اصیل اسلامی به انجام رساند.
کلید واژه: قرآن کریم _ اعتدال _ عقلانیت، دین اسلام.
(7)
جزمگرایی و عقلانیت در آموزه های اسلامی
محمدحسین سیفی 
افراط گرایی و دوری از رویکرد عقلانی سمّ مهلکی است که می تواند امّت اسلامی را به ضعف و نابودی سوق دهد. گرچه عوامل متعدد سیاسی، استعماری، تعصبات قومی و عشیرهای، محیطی و... میتوانند باعث دوری جامعه از عقلانیت و اعتدال شوند ولی یکی از عوامل مهم در تضعیف عقلانیت و اعتدال در جامعه اسلامی رویکرد و پیش فرض خود حق بینی مطلق و ناحق پنداشتن قطعی دیگران حتی به خاطر کمترین تفاوت میباشد که به تبع این پیشفرض، هر سوال و نظر متفاوتی که از طرف غیر مطرح شود را در نگاه اول شبهه میبیند و موضع تدافعی گرفته و خود را ملزم به پاسخگویی و رفع شبهه میداند. در حالی که بر اساس توصیه های اسلامی بشارت برای کسانی است که سخنان مختلف را بشنوند و بهترین آنان را انتخاب کنند و فرزند دلیل باشند و به «ما قال» بنگرند. این مقاله با رویکرد توصیفی-تحلیلی وجود این معضل و پیامد های آن را در جامعه اسلامی و راهکارهای برون رفت از آن را بررسی نموده است و ادعا دارد که به نظر می رسد اگر در جامعه اسلامی و در میان اندیشمندان اسلامی رویکرد شنیدن سخن مخالف به عنوان یک سخنی که می تواند سخن حقی باشد، -و نه سخنی که باطل بودنش مسلّم است و باید به آن جواب داد- احیا شود، می تواند گامی به سمت عقلانیت و اعتدال در جامعه اسلامی باشد.
کلمات کلیدی: شبهه، جزمگرایی، عقلانیت، اعتدال، افراطگرایی
(8)
درنگی بر ضرورت وحدت امت اسلام بر محور قرآن 
(مطالعه موردی سوره طه ـ یا ـ بر اساس سوره طه)
سیدمحمود طیب حسینی
دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
یکی از اساسی ترین مسائل کلامی مورد اختلاف میان شیعه امامیه و مذاهب اهل تسنن اختلاف در جانشینی و خلافت پیامبر است. امامیه خلیفه پیامبر بعد از رسولخدا ص را امام امیر المؤمنین و اهل سنت ایشان را خلیفه چهارم پیامبر می-شمارند. این اختلاف در طول 14 قرن تاریخ اسلام پیامدهای مذهبی، سیاسی ـ اجتماعی و احیانا جنگها و خونریزهای مذهبی گسترده به همراه داشته است. به نظر میرسد عامل اصلی این همه اختلاف و دشمنی و آثار و پیامدهای سیاسی ـ اجتماعی آن فاصله گرفتن از آموزههای قرآن مجید و سنت واقع گرایانه و معتدل پیامبر و امیر مؤمنان علی علیهما السلام به عنوان دو الگوی مورد اجماع همه مسلمانان است. در مقاله حاضر با مراجعه به قرآن مجید و به طور خاص سوره طه ضمن تأیید وجود اختلاف در این موضوع، بر ضرورت حفظ وحدت و یکپارچگی میان امت اسلام تأکید شده و مطابق آموزه قرآن مجید سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سیره عملی امام علی علیه السلام اثبات شده است که حفظ وحدت جامعه اسلامی و مسلمانان در مقابل دشمنان اسلام، بر خلافت رسمی و حکومت ظاهری بر جامعه اسلامی اولویت دارد. بر اساس آموزههای قرآنی سوره طه و تبع آن بنابر توصیه های رسول خدا صلی الله علیه و آله و سیره عملی امام امیرالمؤمنین، ضرورت دارد همه پیروان و باورمندان به قرآن مجید اختلافات اساسی مذهبی خود را که به تفرقه میان امت واحد مسلمان منجر شده و موجبات جنگهای داخلی و تضعیف امت مسلمان و تسلط دشمنان بر آنها را فراهم آورده کنار نهند، و در عمل همه تلاشهای خود را برای وحدت مسلمانان به کار گیرند.
راهکارهایی ایجاد وحدت بر اساس آموزههای سوره طه عبارتند از: 1. با توجه به شرایط جامعه اسلامی و واقعیت ذاتی انسان، اصل وجود اختلاف مذهبی غیر قابل انکار بوده و پیروان هر مذهب اسلامی اجازه دارند به اثبات حقانیت خود بپردازند. 2. اختلافات مذهبی نباید به یکپارچگی امت اسلام آسیب برساند. بنابر این هر جا اختلاف مذهبی موجب شکاف میان امت گشته و زمینه هدر رفتن جان و مال مسلمانان و سلطه دشمنان را فراهم میسازد باید کنار نهاده شود. 3. پیروان قرآن و اهل بیت باید از توهین و سبّ به پیروان سایر مذاهب اسلامی ـ که زمینهساز جنگهای داخلی و ریختن خون بیگناهان است ـ بپرهیزند. 4. چنانچه هر یک از فرقههای مسلمان که از تلاش برای ایجاد امت یکپارچه مسلمان سرباز زند، سایر مسلمانان و فرقهها باید مطابق آیه 9 حجرات باید علیه گروه سرکش اقدام کنند.
نوآوری مقاله در این است که مطالب فوق را بر اساس آموزههای سوره مکی طه تبیین میکند.
 کلیدواژه: قرآن، وحدت اسلامی، حرمت تفرقه، سوره طه، تعامل مثبت با همه جهان اسلام
(9)
اسلام و اعتدال
جمال الدین سلیمانی کیاسری
سطح چهار مطالعات اسلامی
این نوشتار در صدد بررسی جایگاه اعتدال در اسلام است. پس از بیان مقدمه ای برای این مسأله، در بخش نخست به اتهام اسلام به تندروی و افراط اشاره ای شد و انگیزه و منشأ واقعی این سخن بیان شد. در بخش دوم به جایگاه اعتدال در اسلام پرداخته شد و با استناد به آیات و احادیث، منزلت آن تبیین شد و معلوم شد که اسلام بیش از هر مکتبی به مسألة اعتدال بها داده است. در پایان به این سؤال پاسخ داده شد که آیا تشریع احکامی مانند جهاد و حدود به معنی تندروی و خروج از مرز اعتدال است؟

(10)
عقلانیت استعلایی
محمد پزشگی
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
هدف از این عنوان بررسی «نظریه عقلانیت» در حکمت اسلامی بر اساس توضیح شارحان معاصر آن است. اهمیت این مساله از آن روست که متفکری مانند هابرماس ادعا می‌کند که توفیق یک مکتب فلسفه وابسته به نظریه عقلانیت آن می‌باشد. برای بررسی این عنوان از روش شناسی فلسفی و روش تحلیل فلسفی استفاده می‌شود. تحت عنوان مزبور، مسایلی از قبیل: سرشت علم اجتماعی، نحوه دسترسی به واقعیت اجتماعی، نحوه پیدایش مفاهیم اجتماعی، ارتباط حیات اجتماعی با واقعیت غایی، معیارهای اعتباریابی علم اجتماعی، نظام هنجاری- ارزشی از منظر آموزه‌های حکمت اسلامی قرار می‌گیرند. از دستاوردهای این عنوان می‌توان در بررسی موضوعاتی مانند: اسلامی سازی علوم، نظریه پردازی، تحلیل اجتماعی استفاده می‌شود. 
کلید واژگان: عقلانیت، حکمت اسلامی، تحلیل اجتماعی. 
سوّم: اعتدال و عقلانیت در گفتگوهای فرهنگی
(1)
بررسی نقش عقلانیت فقه سیاسی شیعه در گفتگوهای فرهنگی ایران و جهان عرب
علی اصغر نصرتی
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
فقه سیاسی شیعه نرم افزار راهبری نظام اسلامی  وپی ریزی تمدن اسلامی است .علاوه بر ظرفیت عظیم منابع نقلی ، قرآن و روایات اهلبیت علیهم السلام، بهره گیری از عقل، چه به عنوان دلیل درمسیر استنباط حکم شرعی و چه در شناخت موضوع و در مقام عمل به حکم، اهمیت ویژه ای به مکتب تشیع می بخشد. در این مقاله به دنبال این پرسش که «نقش عقلانیت مورد استفاده در فقه سیاسی، در گفتگوهای فرهنگی ایران و جهان عرب چیست؟» ، اولاً؛ عرصه های دخالت عقل که اجمالاً استنباط، شناخت موضوع، شناخت شرایط و زمینه های عینی و تطبیق حکم و موضوع است، معطوف به موضوع مقاله، مورد بررسی قرار می گیرد. ثانیاًبا توجه به دو رویکرد عقلانیت خود بنیاد و عقلانیت دینی،  ضمن نقد عقل خود بنیاد ومدرن ،نقش عقلانیت دینی در این فرایند برجسته و بررسی می شود. ثالثاً؛ پیامد های ناشی از تحقق موضوع بر سرنوشت امت اسلامی و همزیستی ایران و عرب تبیین می گردد. 
واژگان کلیدی: فقه سیاسی / عقلانیت خودبنیاد/ عقلانیت دینی/ موضوع شناسی / مصلحت
(2)
گفتگوی فرهنگی تمدن ایرانی و تمدن اسلامی، راهی در جهت اعتدال و صلح در نظام بین الملل
(ضرورتها، فرصتها و راهکارها)
طیبه امیریان-دکترای زبان و ادبیات عربی
فرامرز میرزایی-استاد زبان و ادبیات عربی- تربیت مدرس
«گفتگوی تمدنها» به عنوان یک طرح اعتدالی و راه  تفسیرکننده روابط بینالملل، دلیلی بر نقش مهم ارتباط میان ملتها در تداوم تمدنها و ترسیمی از آیندهای شکوفا در پیشبرد اهداف صلحآمیزاست. فرآیند گفتگوی حقیقی بین تمدنها پیشنیاز شناسایی ظرفیتهای مختلف تمدنها، احترام دوسویه و پذیرش جایگاه صاحبان و ویژگیهای اصیل تمدنی آنها و گفتگو از موضعی برابر است. بدیهی است که عرصه فرهنگ با لایههای متعدد در تمدنهای بزرگ، یکی از حوزههای عالی گفتگو در پیشبرد اعتدال و صلح جهانی و نیز زنده نگهداشتن آن فرهنگ است. دو تمدن بزرگ و ایرانی و عربی، که دو شاخه تنومند تمدن اسلامی قلمداد میشوند، با پیشینه عظیم تاریخی و ظرفیتهای فرهنگی پویایی که در آنها جریان دارد، طبعاً با تعامل و همگرایی فرهنگی و بهرهمندی از مواضع و اهداف فرهنگی مشترک، با از میان برداشتن موانع ذهنی تاریخی و چالشهای فرهنگی چون جریان افراطیگری، نفوذ و رشد فرهنگ های غلط غربی، تفرقهافکنیهای قومی مذهبی، افزایش برخی واگراییهایی فرهنگی، در جهت تعادل و اعتدال فکری و فرهنگی درمنطقه خاورمیانه و جهان، از مسیر دستیابی به سطح بالاتری از مدیریت روابط و گفتگوهای تمدنی و همکاریهای فرهنگی میتوانند اقدامات مشترک انجام دهند، که میشود آن را "گفتگوی فرهنگی تمدن ایرانی و اسلامی" نام نهاد. اجرایی کردن گفتگوی فرهنگی کارساز با نظارت و کاربست سیاستهای اعتدال گرایانه چون: ایجاد کمیتههای فرهنگی مشترک چندجانبه، طرحریزی یک نقشه فرهنگی با اهداف و ارزشهای مشترک از مجموع کشورهای عربی و ایران و بازتاب آن در عرصه جهانی، تحقق مییابد. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی ضمن تأکید بر ضرورت همکاری و گفتگوی فرهنگی مسالمتآمیز ایران با کشورهای عربی، با برشمردن فرصتهای یکسان و کاربست راهکارهای فرهنگی، سعی دارد گامی در جهت سامان و بلوغ جامعهای امیدوار با گسترش صلح، اعتدال و دوستی در جهان برداشته باشد.   
کلیدواژه: اعتدال، تمدن ایرانی،  تمدن عربی، فرهنگ، گفتگوی تمدنها.
(3)
نسبت عقلانیت واعتدال در دو فرهنگ ایرانی وعربی
 جمال الدین شاعری
کارشناسی ارشد حقوق بین الملل دانشگاه پیام نور تهران
کارشناسی مطالعات اسلامی دانشگاه الجنان لبنان
عقلانيت واعتدال پیوسته در مقاطع تاریخی متفاوت در دو فرهنگ ایرانی وعربی برجسته شده است؛ گاه در اولویت قرار داده شده و گاهی دیگر با آن دو به ستیز برخاسته اند. از این رو، با بررسی آراء ونظرات اندیشمندان گذشته وحاضر دوفرهنگ  به واکاوی مفهوم وجایگاه این دو مفهوم پرداخته تا به درک واضح وروشنی از آن دو دست یابیم. درک مفهوم عقلانیت و در پی اعتدال که یکی از نتایج آن است ما را بسوی راهکارهایی جهت ضرورت تقویت عقلانیت رهنمون می سازد.

(4)
نقش اعتماد در گفت و گوهای بین فرهنگی
فاطمه صدرعاملی
پروین داعی پور
گفت و گوی بین فرهنگی فرآیند تبادل نظر باز و توام با احترام بین افراد، گروهها و سازمانها با زمینه های مختلف فرهنگی و دیدگاه های متفاوت است. هدف از گفت و گوی بین فرهنگی، تقویت و توسعه ی حس اجتماعی و همبستگی و زندگی مسالمت آمیز و سازنده در کنار هم در یک جهان چندفرهنگی است. درک و آموختن از کسانی که نگاهشان به جهان، همانند ما نیست، شناسایی شباهت و تفاوت های بین فرهنگ ها، سنت ها و مفاهیم، رسیدن به این باور که راه حل مناقشات و اختلافات خشونت نیست، کمک به مدیریت تنوع فرهنگی به شیوه ایی آزادمنشانه با تنظیم ساز و کارهای اجتماعی و سیاسی، پل زدن و ایجاد ارتباط بین کسانی که تنوع فرهنگی را تهدید و کسانی که آن را فرصت می دانند، به تحقق گفت و گوی بین فرهنگی یاری می رسانند.
برای رسیدن به یک گفت و گوی بین فرهنگی حداقل شش شرط لازم است:
توجه به کرامت، شان و منزلت برابر برای همه ی شرکت کنندگان
تعامل داوطلبانه در دیالوگ (گفت و گو)
وجود ذهنیت یکسان در هر دو طرف که از خصوصیات بارز آن «ذهن باز»،  «جویایی و تعهد»  و ایمان به موضع برد-برد است.
توجه به تفاوت ها و شباهت های فرهنگی
حداقل معلومات از ویژگی های متمایز فرهنگ خود و دیگری
یافتن زبانی مشترک برای درک و ادای احترام به تفاوت های فرهنگی
اما در این میان از نقش بزرگ «اعتماد» در ایجاد، تداوم و استمرار گفت و گو نباید غافل شد.
این مقاله به این موضوع خواهد پرداخت که چگونه اعتماد در جوامع مختلف ساخته می شود و چه نقشی در روابط روزمره در داخل و بین گروه ها بازی می کند. چرا گاهی اعتماد شکسته می شود و چگونه دیالوگ (گفت و گو) می تواند روابط قوی تری را بر پایه ی اعتماد ایجاد کند.
«کانون گفت و گو« موسسه ی امام موسی صدر، در این راستا در حال تنظیم «پروژه ای» برای ایجاد اعتماد سازی از طریق گفت و گو در میان قومیت های ایران است و برای شروع و انجام، استان خوزستان که دارای قومیت های عرب، بختیاری و ... است را انتخاب کرده است. 
واژه های کلیدی: گفت و گو، گفت و گوی بین فرهنگی، اعتماد، احترام، جهان چند فرهنگی
Keywords: Dialogue, Intercultural dialogue, Trust, Respect, Multicultural global 
(5)
واکاوی اعتدال و عقلانیّت و تاثیر آن در روابط ایران و جهان عرب
سید علی اصغر علوی 
مدرس سطح عالی حوزه علمیه قم- محقق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
یکی از مباحث مهم در حوزة علوم انسانی اعتدال و عقلانیت است که در آموزه‌های دینی مورد توجه قرار گرفته است، و در برون رفت از مشکلات به ویژه در تیرگی روابط ایران و جهان عرب نقش بسزای می‌توانند ایفا کنند. چرا که اعتدال از یک سو می‌تواند از افراطی‌گری و سوء تفاهمات جلوگیری کند و از سوی دیگر منطق عقلانیت می‌تواند فضای گفتگوی رو به جلو را در میان کشورها فراهم کند. باید همه کشور‌های اسلامی با الهام از تعالیم اسلامی در روابط بین‌الملل، مسیر گفتگو و مسالمت‌آمیزی را در پیش گیرند. این مهم با روی آوردن به اعتدال و عقلانیت دینی میسر می‌شود، زیرا عقلانیت دینی در پرتو هدایت و تربیت‌های دینی، خردورزی و تمدن را مورد توجه قرار می‌دهد و اعتدال نیز به مثابة یک کنترل درونی و الهام گرفته از عقل سلیم است که باید همه آحاد جامعه و در رأس آنان زمامداران و حاکمان به آن پای‌بند باشند. مکتب‌حیات‌بخش اسلام با عنایت به مقولة اعتدال و عقلانیت در عرصة عمل برای چگونگی اجرای آندو قانون و راهکار دارد. 
   این نوشتار به تحلیل و بررسی عقلانیت دینی و اعتدال در آموزه‌های دینی و تاثیر آن در روابط ایران و جهان عرب می‌پردازد. و پس از تبیین کارکردهای اعتدال و عقلانیت، به راهکارهای آن در راستای گفتگو‌های میان ایران و جهان عرب اشاره خواهد کرد.
واژگان کلیدی:  دین، اعتدال، عقلانیت، اسلام، ایران، جهان عرب
(6)
بررسی نقش و تاثیرگفتمان تشیع اعتدالی درگفتگوهای فرهنگی ایران و جهان عرب
دکتر محمد محمدرضایی 
علی اکبر حسینی سده 
شناخت درست و درک صحیح از دین و مذهب به عنوان اساسی ترین مولفه فرهنگی هرجامعه،گام نخست در مسیر تعامل و گفتگو با آن جامعه است.جمهوری اسلامی ایران به عنوان حکومتی شیعی درمواجهه با جهان عرب با اکثریت سنی مذهب ناگزیر از درک دغدغه ها و شناخت اقتضائات مذهبی حاکم بر آن است.منطق مشترک حاکم بر هردوجامعه ـ شیعی و اهل سنت ـ که برگرفته از قرآن و سنت است و داشتن قرائت صحیح از آن لازمة هرنوع گفتگوی سازنده و تعامل فیمابینی است.شناخت صحیح و درک درست از اشتراکات متعدد بین جامعه شیعه و اهل سنت که ریشه در قرآن و سیره نبوی دارند از یک سو و به رسمیت شناختن اختلاف نظرها و برداشتهای متفاوت و وجوه افتراق متعدد فیمابینی پیش زمینه اساسی گفتگوها و تعاملات سازنده است.
گفتمان تشیع اعتدالی با پیشینه ای کهن در تاریخ تفکر امامیه و با محوریت آموزه اعتدال و میانه روی بواسطه نگرش خاص و متفاوتش به مذاهب اسلامی و به رسمیت شناختن باورها و معتقدات آنها در عین پافشاری بر اصول و مبانی خود، بهترین و راهگشاترین ابزار در مسیر گفتگو با جهان عرب است. این گفتمان ضمن به رسمیت شناختن همه مذاهب اسلامی می تواند  با ارایه قرائتی نو بر اساس مشی و منش اعتدالی برگرفته از قرآن و سنت نبوی و سیره  ائمه علیهم السلام بنیادهای گفتمان الهیاتی فیمابین جمهوری اسلامی ایران و دنیای عرب را بازشناسی و تقویت کند.
واژگان کلیدی: اعتدال و میانه روی،تفکر امامیه،گفتمان تشیع اعتدالی،گفتمان الهیاتی، جهان عرب.
(7)
درآمدي بر استراتژي حيات ديني : تعادل و عقلانیت، راهبرد حيات طيبه در جهان
اقدس بکلو
دانشجوی دکتری رشته مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب قم
چنانچه تعادل را از زندگي حذف كنيم، وجودي براي هستي باقي نخواهد ماند «بالعدل قامت السموات و الارض»، كه عدل پايه و بنياني است كه قوام و استواري جهان به اوست. تعالي و ارتقاء جان آدمي به حيات طيبه الهي با ايجاد تعادل فردي در سایه عقلانیت و در بستر تعامل جمعي است. تعادلي در مبدا، در مسير و در مقصد.
تعادل و عقلانیت به عنوان اركان مهارت‌هاي زندگي انسان قرآني است. اسلام مابين نيازهاي جسماني و نيازهاي معنوي و همچنين مابين اين جهان و عالم آخرت تعادل و موازنه كاملي برقرار مي‌كند.با عمق بخشيدن به تعادل و عقلانیت، محور داوري در اختلاف آراء انسان‌ها ايجاد مي كنيم.
با ادامه تعلق روح به بدن سرپرستي و مديريت بدن يا به دست عقل است يا در اختيار شهوت و غضب كه در صورت اول بدن با حفظ تعادل طبيعي پيوسته با نشاط و سالم ميماند و در صورت دوم به ورطه افراط و زياده روي افتاده، سلامت خويش را از دست ميدهد.روح انسان نيز مانند بدن وي يا زنده سالم است كه با اثاره دفينه عقلي و فطري شكوفا ميشود «و يثيروا لهم دفائن العقول» يا زنده مريض است يا مرده با اين تفاوت كه بدن واقعا ميميرد و خاك ميشود اما روح مرگ واقعي ندارد بلكه به دليل تجردش همواره باقي است.
شناخت حقيقت، ‌درك سعادت، وصول به جميع كمالات و اطمينان از صحت و سقم دريافتها و برداشتها،‌ محصول، محصور و در گرو «سلوك جمعي مؤمنان»‌است.
توسعه اي كه در عدل است در هيچ طرح و برنامه ديگري نمي توان يافت. تعادل و عقلانیت موجب تمركز و ثبات شخصيت انسان مي‌شود و با فاصله منطقي با حوادث يا وقايع گريزناپذير عصر ارتباطات قدرت انتخاب و ميزان تصميم گيري آگاهانه در مقابل واكنش‌هاي غريزي انسان تقويت شده و تعادل و عقلانیت انسان‌ها نقطه مبنايي و مسير و مقصد حيات طيبه در جهان به شمار مي‌رود.
چهارّم: اعتدال و عقلانیّت و مقابله با افراط گرایی
(1)
یکی و چند تا در اسلام  (بررسی رابطه سبل و صراط در قرآن)
حبیب الله بابایی 
عضو هیئت علمی  پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
در قرآن کریم، واژه «صراط» (مفرد) و «سبل» (جمع) به عنوان طریق و طُرُق دینداری و درستی، مکرر به کار رفته است. همین کاربرد مفرد و جمع (در صراط و سبل) در مسیر ناراستی و نادرستی هم استفاده شده است. اکنون سئوال مهم در فهم این آیاتِ به ظاهر ناهمخوان در تبیین راه و یا راه‌های درستی و یا نادرستی، حل پارادوکس وحدت و کثرت در دینداری و باور به توحید است. اساسا چگونه می‌توان در مسیر حق، هم یکی بود و هم چندتا؟ همین‌طور چگونه می‌توان در مسیر باطل، هم وحدت داشت و هم کثرت؟  
پرسشی این چنینی، یکی از نقطه‌های ابهام در دنیای متکثر پست مدرن است. اهمیت مضاعف این پرسش در دنیای اسلام از آن روست که دنیای اسلام نه تنها در وضعیت تاریخیِ شُعَب و ملل و نحل گرفتار شده و نوعی از تکثر دینی و مذهبی را مبتلا گشته است، بلکه در دویست سال اخیر، ورود مدرنیته و پست مدرنیته به جهان اسلام نیز این تشتت را تکثیر کرده است. از سوی دیگر، طرح نوعی از سُبُل به صیغۀ جمع و به رسمیت شناختن نوعی از تکثر انسانی و اسلامی می‌تواند بدیلی باشد برای پلورالیسم نسبی‌گرا و حقیقت گریز، همان‌طور که می‌توان راه‌حلی باشد برای  نگرش وحدت‌گرایِ تکفیری که راه حقیقت در آن تنگ است و باریک (سبیل) و امکان مشارکت دیگران مسلمان در آن وجود ندارد (صراط).
(2)
آثار سیاسی – اجتماعی جریانهای تکفیری بر عقب ماندگی کشورهای اسلامی
سیدکاظم سیدباقری
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
هر چند اندیشههای سلفی و تکفیری در حوزۀ تمدن اسلامی دارای پیشینهای  طولانی است اما از حدود پنجاه سال اخیر، تبدیل آن گمانهها و خردهپندارها به «جریان»، سرآغازی پرخطر گردیده است برای جهان اسلام. هر چند عقب ماندگی کشورهای اسلامی تک عاملی نیست، اما سوگمندانه با توجه به اندیشهها و رفتار نابخردانهای که این جریانها داشتهاند، میتوان باور داشت که آنها یکی از عوامل مهم عقب ماندگی جوامع اسلامی و تداوم آن بودهاند. سئوال اصلی این نوشتار به چیستی آثار سیاسی-اجتماعی جریانهای تکفیری بر عقب ماندگی جوامع اسلامی میپردازد و در فرضیه نوشته بر این امر تاکید شده است که از دیدگاه اسلامی، با توجه به عناصری چون خردگرایی، همگرایی اجتماعی، شایستهسالاری، امنیت همه جانبه، تعاملات و گفتگوهای مثبت و منطقی، دولتهای پاسخگو و رعایت حقوق شهروندی که در گسترۀ پیشرفت مطلوب مطرحند، پیامدهای این جریانها را میتوان در مواردی چون نظم-نظام ستیزی؛ گسترش تفرقه مذهبی و گسست اجتماعی؛ ناامنی، کشتار و خشونتآفرینی؛ از میان بردن بسترهای عقلانیت و گفتگوی منطقی و روی کار آمدن دولتهای استبدادی، رصد و ارزیابی کرد که نقشی کلیدی در عدم پیشرفت کشورهای اسلامی و عقب ماندگی آنها داشته-اند.
(3)
قرائتی اعتدالی از اصل امامت در تفکر شیعی
محمد اسعدی
دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
خطر جريانهای سلفي تكفيري به مثابه جدیترین خطر بالفعل و بالقوه در جهان اسلام امروزه بر اندیشمندان منصف پوشیده نیست. از دید نگارنده ريشة‌ بسياري از كژانديشي‌هاي تكفيريان سلفي، خلط ميان اصول و فروع و ضروريات و نظريات دين است. چنان‌که آنان در نقد و مواجهه با دیگر مذاهب از جمله شیعه نیز به همین خلط مبنایی دچار شدهاند. از سوی دیگر مي‌توان ادعا نمود كه باور «امامت» اصلي‌ترين محور تمايز و نزاع ميان مذهب اهل بيت (ع) و مذاهب ديگر است و نوع تعریف و تلقی ما از این مسأله در چگونگی تعامل میان مسلمانان و مواجهه دیگر مذاهب عالم اسلام با جریان تشیع تأثیر جدی دارد. در اين باره مسألة اصل‌انگاري امامت در نظام معرفتي دين از اهميت كليدي برخوردار است. اين سؤال كه آيا امامت در تفکر شیعی از اصول است يا از فروع، اولاً به لحاظ كلامي و ثانياً به لحاظ فقهي آثار ويژه‌اي يافته است. به لحاظ كلامي رتبة اين مسأله در نظام باورهاي ديني و نوع باور به آن و پيرو آن مسألة نجات اخروي با اين پاسخ روشن مي‌شود. به لحاظ فقهي نيز مهم‌ترين اثر، به حكم فقهي كفر و اسلام و تبعات آن چون ارتداد و نجاست مربوط مي‌شود.
با این توضیح مسأله امامت شیعی در ارتباط با چهار محور مبنایی زیر قابل گفتگو است: يكم اصول دين و نسبت آن با اصول مذهب، دوم ضروريات دين و نسبت آن با اصول و سوم كفر و ايمان و ملاك و مراتب آن و چهارم مراتب مفهومی امامت. 
به نظر میرسد در تلقي شيعي، مقام امامت به مثابة مقامي الهي هرچند في نفسه از اصول دين دیده میشود، اما از آنجا  كه نقش ديني آن محل بحث و مناقشة مذاهب ديني بوده و نيازمند استدلال است، از اصول نظري دين است نه از اصول ضروري. 
پیرو این بحث، مسألة كفر و ايمان و نسبت آن با باور امامت از دو منظر كلامي و فقهي قابل تفكيك است. از منظر كلامي بر اساس اصلانگاري امامت در نظرية شيعي، با تفکیک میان حوزه ایمان و اسلام، باور امامت از اركان «ايمان» و نه «اسلام» تلقي میشود و از همين رو در ادبيات مذهبي روايي به منكران امامت،‌ نسبت كفر (در مقابل ايمان) داده شده است. اما از منظر فقهي و ترتب آثار فقهي اساساً كفر تابع انكار ضروريات دين است نه هر آنچه از اصول دين باشد؛ مگر آنكه انكار اصول نظري به صورت عنادآلود به انكار اصول ضروري بيانجامد. بر اين اساس كفر در مفهوم مقابل اسلام كه بار فقهي خاصي دارد، با انكار اصل امامت بر حسب مبانی علمی مذهبی خاص دیگر مسلمانان قابل اطلاق نيست. از سوی دیگر در تحلیل مفهومی امامت مراتبی مطرح است که باور به این اصل را ذومراتب نشان میدهد؛ چنانکه در هر یک از تلقیهای مختلف کلامی، فقهی و عرفانی مرتبه خاصی مورد تأکید است. این تنوع مراتب امامت، راه را برای تعامل و داوری تساهل آمیز نسبت به منکران امامت به مفهوم خاص سیاسی میگشاید.  
کلیدواژهها:امامت، اصول و فروع، تفکر شیعی، ضروری دین، کفر و ایمان   
(4)
عوامل ضعف عقلانیت و اعتدال و تاثیر آن در پیدایش افراط گرایی در جهان اسلام
علی زنگوئی
دانشجوی دکتری رشته مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب
یکی از مسائل مهمی که جهان اسلام با آن روبروست موضوع عدم وجود عقلانیت و اعتدال در بخشی از جامعه اسلامی است که این امر سبب پیدایش افراطی گری و خشونت در میان مسلمانان شده است و جامعه اسلامی را با مشکلات و پیامد های ناگوار فراوانی مواجه کرده است. علل عمده گرفتار شدن مسلمانان به این وضعیت، عدم توجه به علل ضعف عقلانیت و اعتدال است که از جمله آنها میتوان به جهل و عدم آگاهی از آموزه ها و تعالیم صحیح اسلام، قشری گری و جمود بر ظاهر دستورات دین، تعصب های قومی و قبیله ای، درشتی و خشونت بیش از حد، نقش آفرینی شیاطین و دشمنان اسلام در شعله ور کردن افراط گرایی و برخی علل دیگر را یاد کرد. این مقاله در صدد است تا با بررسی و تحلیل علل و عوامل ضعف عقلانیت و اعتدال زمینه شکوفایی و هدایت جامعه اسلامی را به سوی عقلانیت و اعتدال فراهم کند تا جلوی افراطی گری و خسارت های زیانباری که این امر مسلمانان را به آن گرفتار کرده گرفته شود.
کلید واژه ها: عقلانیت، اعتدال، افراطی گری، خشونت، اسلام.   
(5)
نقش اخلاق درشکل گیری جامعه معتدل و عقلانی
نجمه کیخا
استادیار دانشگاه شهید بهشتی
موضوع مقاله حاضر بررسی تأثیر، جایگاه و نقش اخلاق در ایجاد جامعه ای معتدل است. جامعه معتدل جامعه ای است که از افراط و تفریط به دور بوده و میانه روی و رعایت حدوسط در امور به بهترین نحو در آن جاری است.این جامعه شاخص های زیادی دارد. در این پژوهش بر تحلیلی ازعنصر حدوسط تاکید می شود که مورد نظر اندیشمندان مسلمان بویژه ملا احمد نزاقی، امام خمینی و دیگر اندیشمندان معاصر است. مطابق این تحلیل، حد وسط در افراد و به تبع آن در جوامع مختلف متفاوت است. شاخص های اخلاق سیاسی و عدالت در هر زمانه مطابق شرایط زمانه تغییر می یابد. قرار گرفتن در حد وسط با مراعات اخلاق سیاسی میسر است. در مورد انسان، تعدیل قوا و پرهیز از افراط و تفریط در هر قوه و تبعیت از عقل باعث میانه روی می گردد. در مورد جوامع نیز اعتدال قوای مختلف موجود در جامعه با لحاظ کردن شرایط زمانه راهگشاست. 
اخلاق مورد نظر پژوهش حاضر، اخلاق سیاسی است. اخلاق سیاسی در قوانین جامعه و شیوه های اجرای قوانین و همینطور در اخلاق کارگزاران جامعه و رفتارهای انها قابل پیگیری است. اخلاق نوعی وجوه درونی و بیرونی دارد که هم در سطح خلق و ملکات انسان مکنون است و هم در گفتار و رفتار جلوه می کند. چنانکه برای مثال اتهام و افترا زدن هم وجوه ذهنی و خلقی دارد و هم در قالب الفاظ و سطور با بیان و نوشتار عیان می شود.
اخلاق سیاسی در جامعه اسلامی تحولاتی را از سر گذرانده است. از جمله مهمترین تحولات آن تاکید اخلاق سیاسی از توجه صرف به حاکمان و توصیه انها به سمت توجه به عنصر مردم است. در واقع با تحولات سیاسی جوامع از سمت حکومت های فرد محور به سوی مردم سالاری، در اخلاق سیاسی جامعه نیز شاهد تحولاتی هستیم. این تحول سبب شده است تا اصطلاحات و مفاهیم جدیدی وارد ادبیات اخلاق سیاسی شده و یا برخی مفاهیم با تحول مواجه شود. برای نمونه بحث از ازادی های سیاسی، کرامت انسان، امانت و صداقت سیاسی، اعتماد و همبستگی اجتماعی ، مسئولیت و تعهد اجتماعی، پاسخگویی و ... یا به تازگی مطرح گشت و یا با تحولاتی مطابق شرایط جدید روبرو شد. این تحولات به تبع تحول در نظام سیاسی در جامعه ایجاد شد. در دوران کنونی اعتدال و عقلانیت در گرو توجه به مولفه های اخلاق سیاسی است که نگارنده می کوشد این تحول را در جامعه کنونی ایران نشان دهد. بنابراین پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که اخلاق چگونه باعث ایجاد جامعه ای معتدل و عقلانی می شود؟ در پاسخ تلاش می شود تا مفهوم اخلاق سیاسی ، تحول ان و تاثیر ان بر عنصر اعتدال با توجه به مولفه هایی مانند کرامت انسان، ازادی و همبستگی اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد.
کلید واژگان: اعتدال، اخلاق سیاسی، کرامت انسان، ازادی، همبستگی اجتماعی.
(6)
بررسی عقلانی راهبردها و موانع تقریب بین مذاهب اسلامی
فاطمه محمدی 
حبیب حاتمی 
داشتن فهم مشترک از دین یکی از مصادیق مهم وحدت و تقریب مذاهب می باشد که امّت بزرگ اسلامی به عنوان یکی از بزرگترین جوامع بشریِ امروز، نیازمند اتحاد و انسجام می باشند و به همین خاطر است که اتحاد و تقریب مذاهب اسلامی با یکدیگر همواره مورد توجه علمای فهیم و دلسوز جهان اسلام اعم از شیعه و سنی بوده است. در این تحقیق ضمن بیان معنای لغوی و اصطلاحی تقریب و مشترکات شیعه و سنی، که عبارت از مشترکات اعتقادی همچون: توحید،کتاب مقدس(قران)، قبله واحد و مشترکات ارزشی مانند: محبت به اهل بیت می باشند، به موانع تحکیم و وحدت اسلامی که عبارت از موانع فقهی - کلامي مانند: امامت، خلافت، جبر و اختيار، تفويض، حدوث و قدم كلام خدا، توسل به اوليا، زيارت، شفاعت و... و موانع سیاسی - اجتماعی که به دو بخش موانع درونی مانند: فرقه گرايي، ناسيوناليسم، استبداد، بي ديني و رذايل اخلاقي، جهل و نا آگاهي، تعارضات فرهنگي، وابستگي به بيگانگان و اختلافات سياسي دولت ها و موانع بيروني همچون: امپرياليسم، صهيونيسم، تهاجم فکري و فرهنگي، جهاني شدن و تروريسم و از همه مهمتر «فرقهگرايي» و «توطئه دشمنان اسلام» پرداخته شده است و در نهایت در این تحقیق عوامل تحکیم و تقریب که  به عنوان راهکارهای عقلی همچون: آگاهی مسلمانان از عقاید یکدیگر، تمرکز و اهتمام جدی بر تقویت باورها و ارزشهای مشترک، رعایت و حفظ احترام متقابل نسبت به ارزشها و نمادهای مقدس یکدیگر، شناخت دشمنان اسلام و مسلمانان و مقابله با نقشه و توطئه آنها پیشنهاد شده است.
کلید واژه ها: عقلانیت، راهبرد تقریب، موانع تقریب، شیعه،  سنی،  وحدت اسلامی  
(7)
سلفی های تکفیری
(ماهیت و منطق مواجهه با آنها)
عبدالوهاب فراتی 
ایده « نظم جدید اسلامی» توسط گروههای رادیکال سلفی، مهم ترین چالش کنونی جهان اسلام و نیز دولت های مدرن است که آن را در سنت تاریخی جهاد دوباره کشف کرده اند. هدف اصلی این گروهها، جایگزین کردن «خلافت اسلامی» به جای دولت های سکولار مبتنی بر نظم و پیمان وستفالیاست. این ایده که در نسل کنونی سلفی ها، هواخواهان بسیاری دارد، پدیده جدیدی است که زبان آن سنتی اما ماده و محتوای آن کاملا جدید است. گذشته از اینکه جریان سلفیه تکفیری، به دنبال تهذیب فرهنگی دار الاسلام و نیز ضدیت با هر گونه آمیختگی و ادغام با مظاهر مدرنیته و پلورالیزم فرهنگی است، روشی در اقامه جهاد و تسلیم کردن مناطق مسلمان نشین دنبال کرده است که اغلب پیشینه ای در سنت و سیره نبی گرامی اسلام(ص) ندارد. اگر در قرن 19 میلادی، جهاد الگویی برای بسیج مردم علیه استعمار خارجی به شمار می رفت امروزه الگوی جهاد نه ابزاری برای دفاع بلکه وسیله ای برای تحقق نظمی جدید مبتنی بر خلافت است. تحقق چنین نظمی دشوار و نیازمند جان فشانی مجاهدینی دارد که در این راه به جهاد می پردازند. مهم آن است که این آرزو، اندیشه مسلمانان را تغییر دهد و آنان ار در ساقط کردن دولت های ملی در خانه قانع و آنان را جهت استقرار یک نظم اسلامی در سراسر جهان مهیا سازد. از این رو، مهم ترین سوالی که مطرح می شود آن است که سلفیه تکفیری چگونه دست به تغییر ماده و محتوی الگوی جهاد زده و بدین گونه خود را از دستگاههای فقه اهل سنت متمایز ساخته است. به همین دلیل در این مقاله تلاش شده است تا برخی از این تغییرات در باب« خشونت»،« توحش» و « اتباع النص» مورد بررسی قرار گیرد و در نهایت به مهم ترین راهبردهای مواجهه با آن پرداخته شود.
کلید واژه ها: سلفیه تکفیری، جذابیت های ایدئولوژیک، مدیریت توحش، توحید عبادی، تطهیر امت، اتباع النص.
(8)
مطلق گرایی فرهنگی در اندیشه و عمل نوسلفی‌گری در جهان عرب و الزامات دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
عبدالحسین عموری 
امروزه نوسلفی گری، نه به عنوان یک جریان فکری ،  اعتقادی و فرهنگی بلکه به عنوان یک جریان تروریستی  بین المللی مورد توجه افکار عمومی جهانی قرار گرفته است. این جریان که ریشه های انحرافی خود را در تاریخ اسلام جستجو می‌کند، با تکفیر کلیه ادیان الهی و مذاهب اسلامی با محوریت عقل ستیزی و تبعیت از سلف، تمسک به ظواهر نصوص قرآن و سنت، جمودگرایی و مخالفت با علم و دانش و توسعه معنایی و مصداقی شرک و کفر، اصل جهاد را با اصل ترور جایگزین کرده و به عنوان یک جریان تکفیری، ایدئولوژی تروریستی ای از اسلام را به افکار عمومی بین المللی عرضه کرده است. از مهم‏ترين عوامل مؤثر در شکل گیری و تقویت سلفی گری در جهان اسلام، «مطلق گرایی فرهنگی» جریان‌های نوسلفى‏ در خاورمیانه و جهان عرب است. اين جريان به‏عنوان يك نظام اعتقادى مذهبى مطلق‏گرا با كار ويژه و عقبه ايدئولوژيكى- هويتى خاصى كه دارد، با محور قرار دادن دیدگاه خود و تعريف دیدگاه‌ها و بویژه بخش قابل‏ملاحظه‏اى از مسلمانان از جمله شيعيان به‏عنوان «دگر» خود و تقويت تفكر دوگانه «ما در مقابل آن‏ها» فعالیت می‌کند. و از طريق دوقطبى كردن جهان اسلام بر مبناى تشديد مى‏تواند ضمن مخدوش كردن وحدت اسلامى در جهان اسلام با ايجاد منازعه مذهبى، ثبات و تعادل جوامع اسلامى را برهم زده و از اين طريق، امنيت كشورهاى اسلامى را با چالش مواجه كند. این مساله از یکسو به دلیل ارائه تصویری غیرواقعی، وهم آلود و کاریکاتوری از اسلام اصیل ناب محمدی(ص)، زمینه های تقویت اسلام هراسی در غرب را بوجود آورده و از سوی دیگر، با تمرکز بر تکفیر شیعیان و اولویت بخشی به فعالیت های تروریستی خود در محور مقاومت بویژه فلسطین، عراق، سوریه، یمن،‌ بحرین و... نقش مهمی در واگرایی ایران و کشورهای منطقه ای بویژه دولتهای اسلامی خاورمیانه و جهان عرب و تقویت ایران هراسی در منطقه دارد. براین اساس، بکارگیری دیپلماسی فرهنگی فعال و موثر جمهوری اسلامی ایران در این زمینه در شرایط کنونی، یکی از مهم ترین و بااولویت ترین وظایف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می باشد.  
واژگان کلیدی: مطلق گرایی، فرهنگ، سلفیه، نوسلفی گری، جهان عرب، ‌خاورمیانه، دیپلماسی، جمهوری اسلامی ایران
(9)
نقش و کارکرد گردشگری مذهبی در ایجاد وحدت بین ایران و دول عرب منطقه و خنثی سازی فعالیت های افراطی و تروریستی
جعفر علون آبادی
دانشجوی دکتری دانشگاه پیام نور تهران
گردشگري صنعتي است بسيار ظريف و حساس به ويژه در ارتباط با مسائل ايمني و امنيتي در سطوح ملي، منطقه اي و بين المللي است و هرگونه حادثه و بروز ناامني مانند جرايم عليه گردشگران، جنگها،ناآرامي هاي سياسي و حوادث تروريستي زيانهاي جبران ناپذيري را براين صنعت وارد مي سازد. گردشگری و توریسم دارای اثرات منفی و مثبت متقابل بر یکدیگر هستند. گردشگری هم می تواند به کاهش امر تروریسم و ایجاد وحدت منجر شود که این امر در رابطه با گردشگری مشهد مقدس قابل مشاهده می باشد و از طرفی در لوای آن می تواند به توسعه تروریسم منجر شود که این امر در کشور سوریه در جریان ظهور گروه داعش قابل ذکر می باشد. تروریسم صد در صد با بروز خود در یک محیط جغرافیا زمینه ساز افت گردشگری و در منطقه دورتر سبب توسعه توریسم می باشد که این امر در کشورهای خاورمیانه سبب نزول و در کشورهای جنوبشرق آسیا سبب توسعه آن  و در کشور تونس سبب افول آن شده است. بنابراین این پژوهش نیز بر اساس شیوه ای تحلیلی-مقایسه ای به بررسی نقش دو طرفه گردشگری و تروریسم در جوامع شیعی و اسلامی پرداخته است. نتایج نشانگر آن بودند که توسعه گردشگری مذهبی می تواند  ضمن گسترش تفکر شیعی و اسلامی به معرفی اسلام راستین پرداخته و از قبل آن به سرزنش و اشاعه چهره واقعی جریانات تروریستی اقدام نموده و به مبارزه  همه جانبه با آنها در پرتو وحدت شکل گرفته از رونق گردشگری مذهبی-زیارتی اقدام نمود. البته این امر مستلزم توسعه زیرساختها و خدمات مرتبط با گردشگری اسلامی-زیارتی می باشد که البته در کشور ایران این امر در شهر مقدس قم و به خصوص مشهد تا حدودی توانسته است جای خود را باز نماید. البته باید اشاره داشت که توریسم و تروریسم دارای تاثیرات متقابلی بر یکدیگر از جنبه های منفی و مثبت هستند. تروریسم و جریانات افراطی با توسعه خود می تواند محیط پیرامون را برای حضور گردشگر نا امن نموده و علاوه بر آن با گسترش تبلیغات عمدی و غیر عمدی در این زمینه، حضور گردشگران داخلی و خارجی را در یک محیط محدود ساخته و جامعه میزبان را از خدمات سرشار آن محروم نماید. باید گفت هر نوع گسترش توریسمی زمینه را برای گسترش وحدت و همبستگی و مبارزه با جریانات استعماری و افراطی و تروریستی فراهم نمی کند و باید از نوعی توریسمی بهره گرفت که بر اساس یک سری اشتراکات همانند توریسم اسلامی و مذهبی که می تواند نقش اساسی را در توسعه فرهنگ و هویت و وحدت و جلوگیری از جریانات افراطی ایفا نماید. توریسم ترور نیز آبشخور آن کشورهای استعمارگر و حامیان آنها در منطقه هستند که آنها از ابزار تفرقه و ناهمگونی منطقه استفاده کرده و بر علیه کشورهای مسلمان سلاح برگرفته اند. این گردشگران(تروریست ها) از تمامی کشورهای دنیا می باشند و در قالب افراد تندرو، مخرب و خونریز به جان مسلمانان در حال حاضر و احتمالا به جان دنیا خواهند افتاد و از این اقدامات خود احساس لذت و تفریح می نمایند.
کلمات کلیدی: گردشگری، مذهبی-اسلامی، تروریسم، وحدت، افراط.

(10)
عوامل ضعف اعتدال و عقلانیت و تأثیر آن در پیدایش افراط‌گرایی در جهان اسلام
آیت فتحی کندوله   
الهام مریمی  
امروزه برخی از کشورهای خاورمیانه که در زیر  لوای  دین  اسلام در حال رشد و توسعه هستند؛ به جهت ضعف اعتدال و عقلانیت در عملکردهایشان  به پدیده افراطی‌گری در سنت و فرهنگ و دین دچارند. از این میان ، افراطی‌گرایی دینی ، ییش از هر چیز، نتیجه پدید آمدن گروه‌هایی‌ متصف به خروج از اعتدال و عقلانیت است  که باعث شکل گیری تنش  در سطح منطقه وخلق صورتی غیر واقعی از اسلام وجوامع اسلامی شده‌ اند. در این مقاله بر آنیم تا با روش توصیفی تحلیلی به این سوال پاسخ دهیم که چه مؤلفه‌هایی زمینه تضعیف عقلانیت واعتدال و سرانجام بروز افکارو اعمال افراط‌گرایانه را در جوامع مسلمان فرهم نموده است؟ برای این مهم ضمن تعریف مفهوم اعتدال و عقلانیت‌و ارزش آن از نگاه قران و احادیث و کلام بزرگان به بررسی مؤلفه‌های افراط گرایی می پردازیم. بنظر می‌رسد که برداشت  سطحی از متون دینی، فقرو بیکاری ، نابرابری‌ها اجتماعی، رشد درمحیط نامناسب ،آلوده شدن فضای مجازی و ماهواره‌ای به تبلیغات نادرست، هم نشینی سوء هم‌سالان و تأثیر پذیریشان از یکدیگروتمرکز مذاهب بر اختلافات ودوری از اشتراکات از اصلی ترین  عوامل خروج ازعقلانیت واعتدال  در جوامع اسلامی است  که به بروز عملکردهای افراطی  منجر می شود. 
کلیدواژگان : جوامع مسلمان، عدم اعتدال و عقلانیت ، افراط گرایی
 
منبع: دبیرخانه مجمع اندیشمندان ایران و جهان عرب
 
امتیاز دهی
 
 

خانه | بازگشت |
Guest (PortalGuest)


مجری سایت : شرکت سیگما