به گزارش روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی با توجه به سفر هیئتی از اندیشمندان و اساتید دانشگاه های کشور تونس به قم به میزبانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت وگویی با حسن عبدی پور رئیس اداره بین الملل مرکز همکاری های علمی و بین الملل پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مسؤول دبیرخانه مجمع اندیشمندان ایران و جهان صورت گرفته است
وی در این گفت و گو با بیان این که مهمترین هدف ما ایجاد ارتباط و پیوند بین فرهیختگان و نخبگان ایران و جهان عرب و فراهم نمودن زمینه برای رسیدن به درک مشترک در مقوله های فرهنگی و نشر آن در میان جوامع مسلمان است، افزود: هرگاه اندیشنمدانی از کشورهای اسلامی و به خصوص جهان عرب به شهر قم سفر می کنند که پایگاه اصلی تشیع است و می بینند که اهتمام به تقریب، وحدت و همدلی در دیدار با مراجع عالی دینی و نخبگان ایرانی وجه غالب گفتمان آنان است، تأثیر زیادی بر آنها خواهد داشت.
درادامه مشروح این گفت و گو را از پیش رو می گذرانید؛
* لطفا در مورد سفر هیئت اساتید دانشگاه های تونس به پژوهشگاه و اهداف این سفر توضیحاتی را بفرمایید؛
در راستای اهداف و برنامه های راهبردی مجمع اندیشمندان ایران و جهان عرب که دبیرخانه اش در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی فعال است و همچنین ذیل تفاهم نامه بین پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با مرکز المسارات للدراسات الفلسفیه، پژوهشگاه تلاش می کند از ظرفیت مجمع و تفاهم نامه مذکور برای ارتباط گیری با نخبگان کشور تونس بهره بگیرد.
در واقع مجمع اندیشمندان ایران و جهان عرب چند هدف دارد که عبارت از: ایجاد ارتباط و پیوند بین فرهیختگان و نخبگان ایران و جهان عرب، فراهم نمودن زمینه برای رسیدن به درک مشترک در مقوله های فرهنگی و نشر آن در میان جوامع مسلمان، آسان نمودن برقراری ارتباط میان فرهیختگان فرهنگی ایران و جهان عرب با هدف هم اندیشی در مسائل مختلف فرهنگی و گسترش آن در راستای افزایش عقلانیت و اعتدال در بین مسلمانان و فراهم نمودن زمینه لازم برای انجام فعالیت ها و همکاری های مشترک در حوزه مسائل فرهنگی و علمی.
مجمع برای رسیدن به اهداف فوق نیاز به شبکه سازی دارد تا اعضای مجمع در آن شبکه عضو شوند. دبیرخانه برنامه های روتینی دارد و یک سری برنامه ها هم از طرف مراکز علمی پییشنهاد می شود. لذا پژوهشگاه در راستای اهداف مجمع با همکاری رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تونس و مرکز "مسارات للدراسات الفلسفیه و الانسانیات " تونس مقدمات حضور برخی از اساتید دانشگاهی کشور تونس در پژوهشگاه و برنامه ریزی کارگاه ها و نشست های علمی – تخصصی را برای استفاده آنان فراهم کرد. در نتیجه در این گروهی که ما در خدمتشان بودیم اساتیدی از دانشگاه های زیتونه، تونس، قیروان، جندوبه و منوبه از کشور تونس بودند که در کارگاه های حکمت متعالیه، حکمت سیاسی متعالیه و عرفان شرکت کنند و در این کارگاه ها موضوعاتی راجع به تاریخ تصوف و عرفان، اهم مسائل عرفان نظری، حکمت متعالیه(کلیات وجود شناسی فلسفه ملاصدرا و نسبت آن با سایر مکاتب فلسفی و عرفانی و کلامی) و وجوه سیاسی حکمت متعالیه بحث شد
علاوه بر این کارگاه ها نشست های تخصصی: از جمله آشنایی با منظومه فکری آیت الله جوادی آملی توسط حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی ، تمایزات مردم سالاری اسلامی از مردم سالاری لیبرال با رویکرد فلسفه سیاسی توسط حجت الاسلام والمسلمین احمد واعظی ، حکمت متعالیه و علوم اجتماعی توسط حجت الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا، فلسفه سیاسی امام خمینی(ره) توسط حجت الاسلام والمسلمین نجف لک زایی و نیز دیدار ها یی با آیت الله العظمی جعفر سبحانی، دیدار با حجت الاسلام و المسلمین سید جواد شهرستانی نماینده آیت الله العظمی سیستانی در ایران، این هیئت همچنین در مدت حضور در پژوهشگاه ظرفیت شناسی علمی با پژوهشکده های فلسفه و کلام، تاریخ و سیره اهل بیت (ع)، اخلاق و معنویت، علوم و اندیشه سیاسی، فرهنگ و معارف قرآن و ادارات نشر و فناوری اطلاعات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی داشتند. برنامه های جنبی از قبیل: بازدید از مسجد جمکران، حرم مطهر امام خمینی(ره)، بیت امام خمینی (قدس سره )در قم ، حرم حضرت عبدالعظیم حسنی در شهر ری، حرم حضرت معصومه(س) و بازدید از بیت تاریخی ملاصدرا در شهر کهک قم از دیگر برنامه های هیئت در زمان حضور در پژوهشگاه بود.
تقارن این سفر با چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی بسیار تأثیر گذار خواهد بود.
یکی از مشکلات ما در گذشته در زمینه ارتباطات با جهان عرب این است که ما تعاملات مستمری را با دانشگاه ها و اساتید آنها به شکل سیستماتیک و برنامه ریزی شده نداشتیم.
لذا مجمع اندیشمندان ایران و جهان عرب و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تلاش می کنند که به صورت مستمر و با برنامه هدفمند با دانشگاه های مختلف جهان عرب ارتباط علمی را توسعه دهد . و تا کنون توانسته نشست- های تخصصی متعددی را برگزار کند. ما یک همایش بین المللی با عنوان گفت و گو های فرهنگی در عرصه اعتدال و عقلانیت در سال 95 داشتیم؛ که قبل از ان در یک پیش نشست در دانشگاه بیروت در سال 96 با موضوع تمدن وگفت و گو های فرهنگی مشارکت نمودیم همچنین در سال 96 همایش "نقش اندیشه های فلسفی در گفت و گوهای ایران و جهان عرب " را بیت الحکمه بغداد برگزار و قرار است که همایش بین المللی گفت و گو های فرهنگی در چشم انداز تمدنی ایران و جهان عرب را در خرداد 98 در قم برگزار کنیم. و در تلاش هستیم که هر ساله در یکی از کشورهای اسلامی و عربی همایش ها و نشست هایی را داشته باشیم.
پیش نشست هایی را برای همایش بین المللی گفت و گو های فرهنگی در چشم انداز تمدنی ایران و جهان عرب در دانشگاه حضرت معصومه(س)، دانشگاه لرستان و مجمع جهانی اهل بیت(ع) برگزار کردیم و قرار است در چند دانشگاه دیگر از جمله دانشگاه باقرالعلوم(ع) پیش نشست هایی را تا قبل از برگزاری همایش داشته باشیم.
* مهمترین اهداف شما از تشکیل مجمع اندیشمندان ایران و جهان عرب و میزبانی از هیأت اندیشمندان کشور تونس چیست؟
یکی از اهداف ما این است که شبکه تعاملات بین ما و جهان عرب شکل بگیرد که اندیشمند ایرانی ایده و نظریه ای که تولید می کند را در منظر نخبگان کشورهای جهان عرب قرار دهند و آن ها هم ملاحظات خود را داشته باشند و قطعا با توجه به این که ما تعاملات گسترده ای با جهان عرب نداشتیم برای شناخت بهتر جهان عرب و شناخت موضوعات و مسائل و دستیابی به آخرین تلاش های فکری و نوآوری ها و ایده های آنها در حوزه علوم اسلامی و انسانی باید این ارتباط به صورت مداوم برقرار شود.
ما معتقدیم نسخه ای که برای جهان اسلام نوشته خواهد شد و ایده ای که تحت عنوان تمدن نوین یا هر عنوان دیگری تدوین شود باید در بر گیرنده افکار، اندیشه ها و نقدهای اساتید، دانشمندان و نخبگان جهان اسلام بویژه جهان عرب باشد و به خاطر این که ما مسائل فرهنگی، تاریخی، سیاسی و اقتصادی مشترکی داریم اندیشمندان باید تلاش کنند عقبه ای برای حکومت ها و نظام های خودشان باشند و تلاش کنند که مسأله افراط و تفریط به حد اقل برسد و بین کشورهای اسلامی دوستی و مودت ایجاد کنند و این منافاتی با اختلافات فقهی عالمان مذاهب اسلامی ندارد. ما باید بر مشترکات تمرکز بکنیم و اختلافات را به حد اقل برسانیم و مشکلات مشترکمان را با هم فکری کم کنیم.
ما در جهان اسلام و جهان عرب از نظر رسانه ضعیف هستیم در حالی که صدها رسانه هستند که سیاست های جمهوری اسلامی را زیر سؤال می برند و تبلیغات مسموم و دروغ پردازی پخش می کنند و حقایق را کتمان می کنند در این میان وقتی اندیشنمدانی از جهان عرب به شهر قم سفر می کنند که پایگاه اصلی تشیع است و می بینند که منظومه فکری و سلوک عملی همه اندیشمندان و بزرگان و مراجع معظم تقلید شیعه مبتنی بر تقریب و وحدت و همدلی و نزدیکی مسلمانان و تشکیل امت واحده است ، تأثیر فکری و فرهنگی زیادی بر آنها خواهد داشت.
همانطور که آیت الله العظمی سبحانی در دیدار با هیئت تونسی داشتند گفتند که بعد از رحلت پیامبر اسلام (ص ) یک نفر یهودی خدمت امام علی(ع) می رسد و می گوید شما مسلمانان اندکی پس از رحلت پیامبرتان دچار اختلاف شده اید؛ حضرت در پاسخ به او می فرمایند که تفاوت اختلاف ما با شما این است که شما در پیامبری حضرت موسی (ع) اختلاف کردید ولی ما در پیامبری حضرت محمد(ص) اختلاف نکردیم بلکه بعد از ایشان در دچار اختلاف شدیم. لذا ما مشترکات فراوانی داریم و همین برای همزیستی مسالمت آمیز میان مسلمانان کافی است.
بنابراین ما مسلمانان باید با حفظ فرهنگ های خود تلاش کنیم که کشورهای اسلامی در مسیر توسعه قرار بگیرند.
* مجمع اندیشمندان ایران و جهان عرب چند عضو دارد؟ و از چه کشورهایی هستند؟
مجمع اندیشمندان ایران و جهان عرب حدود 40 عضو از دانشگاه های داخل و خارج دارد که از کشور های عراق، تونس، لبنان، سوریه، اردن و ایران هستند و تلاش می کنیم که تعداد اعضا بیشتر شود زیرا مجمع در گام اول گفت و گوهای فرهنگی ایران و جهان عرب است و انشاء الله تلاش می کنیم که با کشورهای شرق آسیا و آسیای میانه و کشورهای اروپایی هم باب گفت و گو را باز کنیم.
ما گفت و گوهایی را در حوزه ادیان هم شروع کرده ایم و تا به حال چند هیأت از کلیساهای مختلف ارتدوکس و کاتولیک آمده اند و ما هم در سفرهایی که داشته ایم در سوییس با اسقف اعظم ایالت تیچینو سوییس ملاقات داشتیم و بنا است که در آینده حجت الاسلام والمسلمین لک زایی به عنوان رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و دکترعلیپور به عنوان دبیر همایش بین المللی نفس و جاودانگی سفری را به واتیکان و میلان داشته باشند و دیدارهایی را انجام دهند.
* دبیر خانه مجمع اندیشمندان ایران و جهان عرب در کجاست؟
دبیر خانه این مجمع در قم و در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است و حجت الاسلام والمسلمین نجف لک زایی دبیر کل این مجمع هستند و بنده هم به عنوان مسؤول دبیرخانه هستم.
تأکید می کنم که برگزاری این جلسات و کارگاه ها برای این است که ما نخبگان جهان عرب را با محتواهای اسلامی بیشتر آشنا کنیم و باهمدیگر تولید فکر داشته باشیم و هر مقداری که ما بتوانیم فلسفه و اندیشیدن را در جهان اسلام تقویت کنیم به همان مقدار میزان افراط گرایی و سلفی گری کند خواهد شد.
* استقبال اندیشمندان جهان عرب از این مجمع چطور بوده است؟
طبیعتا بین حکومت های مختلف تفاوت هایی وجود دارد و ما در برخی کشورها علیرغم تمایل اندیشمندان به برقراری ارتباط، سیاست های حکومت هایشان اجازه تعامل را نمی دهد ولی در کشورهایی که مانع سیاسی نبوده استقبال خوب بوده و خیلی با آغوش باز ما را می پذیرند و ما هم گفته ایم که گفت و گو به معنای تحمیل عقیده و نظر نیست بلکه گفت وگو می کنیم برای تبیین مسأله؛ گفت وگو یعنی طرح مسائل و مشکلات و دادن راهکار با حفظ احترام و ادب و این چیزی است که اگر در بین اندیشمندان نتواند اتفاق بیفتد در هیچ بخشی از جامعه اتفاق نخواهد افتاد.
ما باید فرهنگ نقد و گفت وگو را یاد بگیریم و این ها فرهنگ سازی می خواهد و پیشگامان این حرکت دانشگاه ها و پژوهشگاه هایی هستند که مشغول اندیشیدن و تولید دانش هستند.
خوشبختانه ظرفیتی که در قم و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وجود دارد ظرفیت بالایی است و ما توفیقات زیادی را به دست آورده ایم.
* چه مشکلاتی در این زمینه وجود دارد؟
یکی از مشکلات اصلی ما مسأله زبان و ترجمه آثار است زیرا ما منحصر به فرد هستیم و این منحصر به فرد بودن باعث شده است که دیگران نتوانند خیلی از آثار ما را مطالعه کنند و ما تلاش می کنیم که هم در زمینه ترجمه حرکت نوینی را آغاز کنیم و هم در زمینه توزیع آثار بتوانیم ولو شده در فضای مجازی و کتاب های الکترونیکی آثارمان را منتشر کنیم و الان نرم افزار کتابخوان پژوهان ما به چند زبان فعال است و به زبان های ترکی استامبولی، انگلیسی، روسی، اردو و عربی کار می کند؛ ما باید آثارمان را ترجمه کنیم و شخصیت های فکری خود را معرفی کنیم و تلاش می کنیم که با کمک قطب ها و مجمع اندیشمندان به سمت شناسایی شخصیت های صاحب نظریه برویم تا آنها اندیشه های خود را مطرح کنند و اندیشه هایشان به نقد گذاشته شود و خروجی خوبی داشته باشیم.
ما در کشورها و دانشگاه هایی که میزبانی را قبول کنند همین کار را انجام می دهیم و اندیشمندان را می فرستیم تا دستاوردهای خود را بیان کنند و طبیعتا این فرصت مخصوص کشور ما نیست و مخصوص همه کشورهای اسلامی و تمام کسانی است که دغدغه تمدنی دارند.
دغدغه تمدنی به صورت جدی از فروپاشی دولت عثمانی شروع شده و تا به امروز ادامه دارد و همه اندیشمندان تلاش می کنند که یک الگو و حکومتی را تبیین کنند که بتواند نهایت کار آمدی را داشته باشد. انقلاب اسلامی هم تجربه ای دارد و به نظر می رسد که این تجربه تا حدود زیادی موفق بوده و به نظر می رسد که الگوی خوبی بوده که توانسته چهل سال خود را حفظ کند در حالی که حرکت های مشابه مانند اخوان المسلمین در مصر که بیش از صد سال سابقه کار فکری دارد نتوانست بیش از یک سال دوام بیاورد.
با توجه به این که جهان معاصر بسیار تکنیکی و پیچیده شده و انتظارات و مطالبات مردم بالا رفته است طبیعتا جریان های دینی باید تلاش های مضاعفی را انجام دهند و تئوری پردازی را به شکلی در نظر بگیرند که قابلیت اجرا داشته باشد و خوشبختانه جمهوری اسلامی علیرغم این که تجربه حکومتی نداشت ولی در طی این چهل سال به پختگی خوبی رسیده است که سعی کرده با توسعه و مدرنیته کنار بیاید و مواردی مانند انتخابات، مجلس شورا ، و حقوق شهروندی و..را داشته باشد و محتوایی که در این قالب ها ریخته است محتوای اسلامی است.
* برای گسترش مجمع چه برنامه ای دارید و چه کشورهایی ظرفیت این را دارند که وارد مجمع شوند؟
به نظر ما همه کشورهای اسلامی می توانند حضور داشته باشند و ما با دانشگاه های مختلف رایزنی می کنیم زیرا دانشگاه ها تا حدودی استقلال دارند و یک شبکه علمی هستند و در چارچوب پروتکل های خودشان می توانند ارتباطاتی را با مراکز مختلف داشته باشند و یکی از اهداف ما این است که بتوانیم این شبکه را توسعه دهیم و در داخل این شبکه دانشگاه ها کارهای روتین خود را با اهداف مجمع جلو ببرند لذا ما از دانشگاه های مختلف درخواست می کنیم که عضویت مجمع را بپذیرند.
در رابطه با کشورهایی که از نظر سیاسی مشکل داریم کار سخت است ولی چون مجمع از کشورهای عربی عضو دارد مثلا وقتی نشست و همایشی در بیروت برگزار می شود و یا بیت الحکمه بغداد و یا دانشگاه منوبه در تونس میزبان است آنها راحت می توانند اندیشمندانی از کشورهای دیگر را دعوت کنند، بنابراین ما در این مجمع بیشتر کارهای ستادی می کنیم و اگر کسی مشکلی داشته باشد که نتواند به ایران بیاید حتما در لبنان و یا قطر و یا عراق و کشورهای دیگر ما می توانیم با آنها تعامل کنیم.
* برنامه های شما برای آینده مجمع چیست؟
برنامه هایی که برای آینده این مجمع داریم این است که بتوایم یک بانک اطلاعات را داشته باشیم زیرا اندیشمندان ما بیشتر با اندیشمندان غربی آشنا هستند تا با اندیشمندان جهان عرب و این نقطه ضعف است زیرا ما می خواهیم عقاید اسلامی را بنویسیم و طبیعتا باید با جهان اسلام بیشتر در تعامل باشیم و این بانک اطلاعاتی را شروع کردیم و بخش های زیادی از آن در حال تکمیل شدن است.
برنامه دیگر ما این است که یک شبکه اجتماعی برای نخبگان راه اندازی کنیم که یک نرم افزار خواهد بود که بتوانیم از طریق آن ارتباطات را تسهیل کنیم و در فضای مجازی بتوانیم راحت همدیگر را بشناسیم و همدیگر را پیدا کنیم و آثار همدیگر و آخرین یافته های علمی هر استاد را ببینیم و مشورت ها و حتی مصاحبه ها را انجام بدهیم و حتی جلساتی به صورت ویدیو کنفرانس داشته باشیم و این خیلی کار ما را آسان خواهد کرد.
از طرف دیگر تلاش می کنیم پروژه های مشترکی را با اندیشمندان مختلف از کشورهای مختلف در موضوعات مختلف داشته باشیم و جلسات نظریه پردازی و ایده پردازی را هم در دستور کار داریم.
ما یک جلسه هم اندیشی را با اعضای مجمع تا آخر سال خواهیم داشت و برای توسعه برنامه ها، رؤسای مراکز و مسؤولان بین المللی شان در این هم اندیشی شرکت خواهند کرد و روز به روز به دنبال این هستیم که کارهایمان را جدی تر کنیم و اعضا کامل تر شوند و هر کدام متولی یک مسأله شوند مثلا بیت الحکمه بغداد راجع به مسائل «حکمت و فلسفه»، دانشگاه قم در «مسائل اخلاق »و دانشگاه اصفهان در بحث های تمدنی و این ها باید با حوصله، دقت، ظرافت، همدلی و حمایت شکل بگیرد و من معتقدم که اگر این اعضا در کنار هم باشند علیرغم مشکلاتی که از نظر بودجه داریم می توانیم این امکانات محدود را کنار هم قرار دهیم و اتفاقات بزرگی شکل بگیرد.